…met zijn scheepje naar Zuidlaren. De weg was recht, de weg was krom. Nooit kwam Berend Botje weerom. Een twee drie vier vijf zes zeven. Waar is Berend Botje gebleven? Hij is niet hier. Hij is niet daar. Hij is naar Amerika.
Bijna iedereen kent het liedje over Berend Botje. We weten alleen niet precies wie Berend Botje was. Was hij misschien een boer? Een visser? Een rijke reder uit Groningen met veel schepen? Of een graaf van Havezate Laarwoud in Zuidlaren?
Berend Botje in een leesboek
Vroeger konden alleen kinderen van rijke ouders naar school. Daardoor kon lang niet iedereen lezen en schrijven werden. Verhaaltjes en liedjes werden niet opgeschreven maar doorverteld. Het liedje over Berend Botje werd in 1894 voor het eerst opgeschreven in het leesboek Een klaverblad van 4 van Tine van Berken. Waarschijnlijk was het liedje al ouder en werd het lange tijd van mond tot mond doorgegeven.
Was Berend Botje een boer?
Sommige mensen zeggen dat Berend Botje een boer uit Borger was. Hij voer met zijn boot over de Hunze, op weg naar de Zuidlaardermarkt. Op de markt wilde hij een vrouw kopen. Maar hij liep een blauwtje en ging zijn pech verdrinken in de kroeg. Hij werd zo dronken dat hij op weg naar huis in de Hunze viel en verdronk. Veel mensen uit Zuidlaren geloofden niet dat hij verdronk, maar dat hij stiekem naar Amerika was vertrokken.
Visser of rijke Groninger?
Anderen denken dat Berend Botje een visser was die op het wad naar bot (een vissoort) ging vissen en daar verdronk. Zijn botten kwamen bij de botjes te liggen.
Ook waren er mensen die dachten dat het liedje ging over de rijke reder Berend Drenth. Drenth leefde rond 1850 en had veel schepen. De schepen waren kwalitatief slecht maar toch stuurde hij ze over de Oostzee naar Scandinavië. Als de schepen dan vergingen, kreeg hij veel geld van de verzekering. Zijn bijnaam 'Botje' betekende geld en verwees naar de oneerlijke manier waarop hij zijn geld verdiende.
Naar Amerika?
Misschien werd met Berend Botje ook wel een groep mensen bedoeld. Veel inwoners van Groningen, Drenthe en Friesland emigreerden rond 1850 naar Amerika. Uit sommige dorpen vertrokken bijna alle jonge mensen. De achterblijvers maakten een spottend liedje over de 'gekke mensen' die hun geluk zochten in Amerika.
Graaf van Laarwoud
Een enkeling dacht dat Berend Botje een bijnaam was voor Bommen Berend. Hij was een bisschop van Münster die in 1672 de stad Groningen belegerde en met bommen bestookte.
Maar de meeste mensen geloofden dat met het liedje ging over Lodewijk Sigismund Gustaaf, Graaf van Heiden tot Laarwoud (1773-1850). Lodewijk werd geboren op 6 september 1773 in Zuidlaren en reisde naar Amerika en Rusland. In Rusland diende hij lange tijd aan het hof van de tsaar. Hij werd daar eerst kapitein luitenant bij de marine en groeide door tot opperbevelhebber van alle Russische vloten. Ook won de graaf verschillende zeeslagen waaronder de slag van Navarino in 1827. Dit betekende het einde van de Griekse onafhankelijkheidsoorlog. Dit was de laatste grote zeeslag met houten schepen. Hij was erg geliefd in het buitenland. In Reval (nu Tallinn) werd hij liefkozend Beboe genoemd, wat vader betekent.
Met de zin 'De weg was recht, de weg was krom' in het liedje werd bedoeld dat de graaf lange tijd niet terug kon komen naar Zuidlaren door zijn successen op zee. Toch keerde hij in 1832 terug. In Zuidlaren werd hij gezien als held. Maar hij kon hier niet meer aarden. Hij vertrok naar Reval in Estland en is daar op 17 oktober 1850 gestorven en begraven. Daarom staat er in het liedje: 'Nooit keert Berend Botje weerom'.
Standbeeld in Zuidlaren
We weten dus niet wie Berend Botje was en of hij überhaupt heeft bestaan. Toch kwam er in 1967 een standbeeld voor hem, aan de Stationsweg in Zuidlaren. Helaas werd het door Willy Pot ontworpen beeld vernield en zelfs een keer ontvreemd door studenten. Daarom werd het originele beeld weggehaald en in Molenmuseum De Wachter neergezet. Aan de Stationsweg kwam een replica te staan. Naast het standbeeld van Berend Botje staat een bronzen opengeslagen boek met de liedtekst. Zo kan niemand de mysterieuze Berend Botje vergeten.