Veelgestelde vragen

Het woord 'canon' (met de klemtoon op de eerste lettergreep: de Cánon) betekent oorspronkelijk 'richtlijn' of 'maatstaf' en in die zin is het hier bedoeld: de Canon gaat over culturele en historische onderwerpen die we als samenleving belangrijk genoeg vinden om aan nieuwe generaties en nieuwe inwoners mee te geven. Goudgerand, maar niet altijd zonovergoten.

Tussen 2005 en 2007 heeft de commissie-Van Oostrom op verzoek van de regering de Canon van Nederland samengesteld. In 2019-2020 is de Canon vernieuwd door de commissie-Kennedy. De Canon telt vijftig vensters: belangrijke personen, voorwerpen en gebeurtenissen die samen het verhaal van de historische en culturele ontwikkeling van Nederland laten zien. De Canon is in de eerste plaats bedoeld voor het onderwijs.

De commissie-Van Oostrom stelde in 2006 al dat een canon niet in beton gegoten hoort te zijn, maar net als het wegennet regelmatig onderhoud vraagt. In de afgelopen jaren is er veel gebeurd op wetenschappelijk en maatschappelijk vlak en er is inmiddels veertien jaar aan geschiedenis bijgekomen.

Destijds maakte het Verenigd Koninkrijk nog deel uit van de Europese Unie en werd er volop gas gewonnen in Groningen. Het was in 2019 kortom hoog tijd om de Canon te herijken. De toegevoegde en geschrapte vensters springen misschien het meest in het oog, maar de commissie heeft alle teksten onder de loep genomen. Daarbij is niet alleen gekeken naar de wetenschappelijke ontwikkelingen, maar is bijvoorbeeld ook geprobeerd om internationale verbanden zichtbaar te maken en verhalen vanuit meerdere invalshoeken te benaderen (meerstemmigheid).

De zeven hoofdlijnen zijn bedoeld om meer samenhang aan te brengen in het rijke, maar gefragmenteerde palet van vijftig vensters. De hoofdlijnen behandelen belangrijke thema’s in de geschiedenis van onze samenleving, die een centrale rol spelen in het onderwijs. Ze kunnen fungeren als verbindingslijnen tussen de Canonvensters van de prehistorie tot aan onze tijd. Scholen kunnen de hoofdlijnen gebruiken om vakoverstijgend en/of thematisch onderwijs op te zetten.

De hoofdlijnen zijn:

• Leven in een kwetsbare delta – Nederland waterland
• Wat geeft betekenis? – zingeving en levensbeschouwing
• Woord en beeld verbinden – taal, kunst en cultuur
• Wat weten wij? – kennis, wetenschap en innovatie
• Wie telt er mee? – sociale (on)gelijkheid
• Wie bestuurt er? – politiek en samenleving
• Knooppunt van verbindingen – wereldeconomie
  
  

In 2010 is de Canon van Nederland opgenomen in de kerndoelen voor het primair en voortgezet onderwijs. De kerndoelen over de tien tijdvakken (voor het po kerndoel 52, en voor de onderbouw van het vo kerndoel 37) zijn aangevuld met de zin: "De vensters van de canon van Nederland dienen als uitgangspunt ter illustratie van de tijdvakken." Scholen kunnen eigen accenten leggen: in de toelichting op het kerndoelenbesluit is aangegeven dat scholen niet elk individueel venster hoeven te behandelen in het onderwijs.

De commissie-Kennedy heeft in 2020 geadviseerd om de Canon op te nemen in de toekomstige kerndoelen als onderdeel van het historisch referentiekader. Ook heeft zij geadviseerd de hoofdlijnen in te zetten bij de verdere uitwerking van de leergebieden Mens & Maatschappij en Burgerschap in het kader van de herziening van het onderwijsprogramma.

De meeste canonvensters accentueren wat in het lesprogramma al jaren wordt behandeld; de bijbehorende leerstof komt in de bestaande lesmethoden al aan de orde. Via deze pagina zijn er per venster een of meer lessen beschikbaar.

De commissie-Kennedy heeft de geschiedenis vanuit de hedendaagse samenleving bekeken. De Canon van 2005-2007 diende daarbij als vertrekpunt. Bij de selectie van vensters heeft de commissie meer balans proberen aan te brengen op het gebied van meerstemmigheid, gender, diversiteit, internationaal perspectief en regionale spreiding. Die aandachtspunten waren ook van belang voor de uitwerking van de teksten.

De vernieuwde canon verwelkomt tien nieuwe vensters; van tien andere vensters is afscheid genomen (maar als oude vensters blijven ze op deze site beschikbaar). Van vier vensters uit de eerste Canon blijft het icoon behouden, maar is de titel en soms ook de invalshoek meer of minder aangepast.

Nee, niet noodzakelijk. De vijftig canonvensters staan weliswaar in de kerndoelen geschiedenis; en alle vensters hebben een historische invalshoek en kunnen daarmee een plaats krijgen in geschiedenislessen.

Maar de canon is meer dan geschiedenis. Vrijwel alle vensters hebben ook andere invalshoeken, zoals culturele, geografische, taalkundige, natuurkundige en religieuze. Er zijn dan ook vensters die eerder bij aardrijkskunde, Nederlands, kunst of andere vakken thuishoren.

Per venster is via de knop "voor docenten" aangegeven bij welke schoolvakken het venster kan aansluiten. Bijvoorbeeld:

Hebban olla vogala bij Nederlands en muziek: poëzie en liefdesliedjes;
De Beemster bij aardrijkskunde: drooglegging en polders;
De Statenbijbel bij godsdienst/levensbeschouwing: een boek als basis van een geloof;
Christiaan Huygens of Eise Eisinga bij natuur en techniek: het zonnestelsel;
Vincent van Gogh bij kunstzinnige oriëntatie: tekenen en schilderen als Van Gogh;
De televisie bij mediawijsheid: hoe beïnvloedt de televisie het dagelijks leven?

Wanneer een venster bij een ander vakgebied aan de orde komt, is het goed altijd ook de historische dimensie aan te geven. Bij geschiedenis kan dan worden volstaan met het kort aanduiden van het venster bij het betreffende tijdvak.

De vensterteksten zijn beschikbaar op drie niveaus:

1. Versie groep 5/6 en 7/8: 50 teksten op niveau B1 van het Europees Referentiekader Taalvaardigheid, geschikt voor kinderen in de leeftijd 8 tot 12 jaar en voor laaggeletterden.
2. Versie voortgezet onderwijs: 50 teksten op niveau B2, geschikt voor jongeren in de leeftijd 12 tot 15 jaar.
3. Standaardversie: 50 teksten op niveau C1, geschikt voor de bovenbouw van het vo en voor een breed publiek

Al deze teksten zijn via deze website beschikbaar. Selecteer de gewenste versie per venster via het uitklapmenuutje boven de venstertitel. Je keuze wordt onthouden voor andere vensters die je bezoekt.

Op de slingerlijn geven de oranje pijlen met jaartallen de tijdvakgrenzen aan (met uitzondering van het niet-vermelde jaartal 3000 v.Chr. en het extra jaartal 0).

Bij elk venster is door middel van een icoontje aangegeven in welk tijdvak het geplaatst kan worden (sommige vensters vallen feitelijk onder verschillende tijdvakken). Ook is er een schema met de hoofdlijnen en daaronder de tijdvakken en de vensters.

Het jaar 0 heeft nooit bestaan. In de officiële tijdrekening schiet het van -1 naar 1. Toch is ervoor gekozen om 0 op de slingerlijn als keerpunt tussen vóór Christus en na Christus op te voeren. De voornaamste argumenten:

- Het jaar nul is in het dagelijks spraakgebruik heel gangbaar ("Uit het jaar nul", "Van nul tot nu", etc.).

- De tien tijdvakken gebruiken ook ronde jaartallen. Als je voor 1 kiest, moet je op de rest van de tijdlijn feitelijk ook 501, 1001, 1501, 1601 tot en met 2001 gebruiken, want dat is volgens dezelfde redenering het officiële ingangsjaar van elke nieuwe eeuw.

Voor docenten die dit een boeiende kwestie vinden, kan dit een mooie aanleiding zijn om de mitsen en maren van de tijdrekenkunde (inclusief  Juliaanse versus Gregoriaanse kalender) eens met hun leerlingen door te nemen.

Het didactisch concept achter de Canon is gebaseerd op het principe dat alle vensters twee keer aan bod komen: een keer in het basis- en een keer in het voortgezet onderwijs.

In het basisonderwijs vindt de eerste kennismaking met de Canonvensters plaats. De uitvoerigheid waarmee de verschillende vensters aan bod komen, kan echter verschillen. Een venster als Hunebedden zal op de basisschool diepgaander aan de orde komen dan bijvoorbeeld Erasmus.

In het voortgezet onderwijs kunnen alle vensters nogmaals aan bod komen, dan verdeeld over verschillende vakken, en doorgaans als opstap naar de behandeling van de achterliggende, bredere thematiek. Daarbij vindt verdieping plaats voor die vensters die in het basisonderwijs alleen kort zijn aangestipt en kunnen de hoofdlijnen een rol spelen.

Onderstaande checklist kan behulpzaam zijn bij het gebruiken van de Canon van Nederland op school.

- Neem het didactisch concept achter de canon door;
Bestel Canonposters om permanent op te hangen in de groepen 5 t/m 8 of in de vaklokalen geschiedenis;
- Check welke vensters in jouw geschiedenismethode al aan bod komen;
- Verzamel lessen po of vo en lesondersteunend materiaal voor de vensters die niet (voldoende) in de methodes aan bod komen;
- Inventariseer excursiemogelijkheden en benader erfgoedinstellingen om je te ondersteunen;
- Ga met je collega's om de tafel om afspraken te maken over verdeling van vensters over de leerjaren en vakken, over werkvormen en excursies, etc.;
- Overweeg een excursie naar de tentoonstelling Canon van Nederland in het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem;
- Abonneer je, onderaan deze webpagina, op de nieuwsbrief voor het laatste nieuws over de Canon.

De stichting entoen.nu stelt zich ten doel om het gebruik van de Canon van Nederland in onderwijs en samenleving te bevorderen. Ze doet dat onder meer via deze website www.canonvannederland.nl, waar de vijftig vensters interactief in woord en beeld worden gepresenteerd.

In 2014 zijn alle uitingen rond de Canon van Nederland (waaronder deze website) onder beheer gebracht van het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem. Stichting entoen.nu blijft formeel verantwoordelijk voor het concept van de (herziene) Canon van Nederland en voor de keuze van de vijftig vensters. 

De commissie-Van Oostrom heeft indertijd de Canon van Nederland digitaal gelanceerd als www.entoen.nu. Het doel was destijds niet om het woord ‘canon’ als zodanig in de klas bekendheid te geven, vandaar de keuze voor een andersoortige ‘roepnaam’ die ook als internetadres kon dienen. Inmiddels geniet de Canon van Nederland een brede naamsbekendheid en zijn er tal van Canongerelateerde uitingsvormen en activiteiten beschikbaar. Om een en ander beter op elkaar af te stemmen, gaan de Canonwebsite entoen.nu en de website van het museale Canon-netwerk www.canonvannederland.nl met ingang van 22 juni 2020 onder die laatste roepnaam verder.

Op canonvannederland.nl is de herijkte Canon van Nederland te vinden, de vervallen vensters zijn er gearchiveerd, er zijn ingangen voor de regionale canons, voor de Canonmusea en hun topstukken, en ieder die het wil kan zelf een slingerlijn vullen met bestaande of zelfgemaakte vensters via de functie ‘Mijn Canon’.

Wie zich abonneert op de nieuwsbrief, wordt regelmatig op de hoogte gehouden van het laatste nieuws. Het dagelijkse nieuws rond de Canon wordt bovendien gepubliceerd via de Social Mediakanalen van de Canon van Nederland. Onderaan de website vind je links naar het Twitter-, Facebook-, YouTube- en Instagramaccount van de Canon van Nederland.