Het verhaal
Mevrouw Kraspoekol is de hoofdpersoon in de novelle van Van Hogendorp. Haar naam betekent ‘Sla-hard’. Kraspoekol is een rijke vrouw die haar slaafgemaakte huisbedienden wreed behandelt. Op een dag wil zij haar bediende Tjampakka zwaar straffen. Maar dan grijpt Kraspoekols zwager in. Tjampakka krijgt een mildere straf en iedereen is blij. Maar Kraspoekol voelt zich zo beledigd dat ze uit wraak nog meer mensen mishandelt. Uiteindelijk wordt ze door een slaafgemaakte vermoord. Stervend in de armen van de inmiddels vrijgelaten Tjampakka, vraagt ze vergiffenis voor haar wreedheid.
Van Hogendorp in Batavia
Willem van Hogendorp kende het leven in de koloniën uit eigen ervaring. Toen hij 37 was vertrok hij in dienst van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) naar Nederlands-Indië om daar flink wat te verdienen. Dat was nodig want hij zat diep in de schulden. Als rijkeluiszoontje had hij nooit op geld hoeven letten, maar als volwassene was hij met speculatie zijn hele kapitaal kwijtgeraakt. Van Hogendorps werkgever, de VOC, verhandelde honderdduizenden slaafgemaakten. Zij waren gevangengenomen op veroverde eilanden als Bali, de Molukken en Sulawesi, in andere gebieden rond de Indische Oceaan en in Afrika.
In Kraspoekol leverde Van Hogendorp weliswaar kritiek op wreedheid tegenover slaafgemaakten, maar het systeem van slavernij keurde hij niet af. Wel toonde hij zich, als eerste schrijver, begaan met het leven van onderdrukte lokale bevolking. Toen hij in 1784 terugvoer naar Nederland verging zijn schip met man en muis.
Toneelstuk
Een zoon van Willem van Hogendorp, Dirk, bewerkte in 1800 zijn vaders boek tot het toneelstuk Kraspoekol; of De slaaverny. (Een tafereel der zeden van Neerlands Indiën). Dirk vond wél dat de slavernij afgeschaft moest worden, te beginnen met de mensonterende slavenhandel. Ook vond hij dat Javaanse boeren eigenaar zouden moeten zijn van het land dat ze bewerkten. Vanwege deze ideeën werd hij tegengewerkt door bestuurders, koopmannen en geldschieters – zij verdienden kapitalen met de handel die steunde op slavernij. Toen Kraspoekol voor het eerst werd opgevoerd, verstoorden demonstranten de voorstelling. Het stuk is daarna nooit meer gespeeld.
Dirk kwam later ook in opspraak door zijn steun voor de bezetter Napoleon en zijn foute besluiten als gouverneur van Hamburg. In 1816 ontvluchtte hij, bijna 55 jaar oud, Nederland. Hij begon een plantage in Brazilië. Daar liet hij slaafgemaakten als vrije dagloners voor hem werken. Dat ze hem niet dankbaar waren en als vrije mensen bij hem weggingen vond Dirk onbegrijpelijk. Hij kocht uiteindelijk zélf een jongen en een meisje om zijn huispersoneel te helpen.
Uniek exemplaar
Het boek Kraspoekol verscheen in Batavia én in Rotterdam. Van de Rotterdamse versie zijn nog maar 2 exemplaren bekend. Eéntje is een kostbaar topstuk van de Centrale Bibliotheek van Rotterdam.
