De 'eerste' steen met de inscriptie '18 ¼ 52 J.H.Br.V.Z.' is met enige moeite nog te vinden in de noord-westhoek van het bouwwerk. Deze tekst geeft aan dat de steen op 1 april 1852 door Jasper Hendrik baron van Zuylen (van Nievelt) is ingemetseld. Jasper Hendrik was de man die het huis heeft laten bouwen.
Wegomlegging
Voordat de bouw van het 'kasteel' begon, vroeg hij aan de gemeenteraad van Barneveld om de wegen naar Voorthuizen en Kootwijk(erbroek) te mogen verleggen. De oude weg naar Voorthuizen liep anders vlak voor zijn nieuwe huis langs; je kunt nu nog zien dat de Stationsweg een boog om De Schaffelaar maakt. Voor de bouw waren tweeënhalf miljoen rode bakstenen nodig en er moest een grote hoeveelheid Italiaans marmer worden ingevoerd. Heel bijzonder waren de gietijzeren raamkozijnen en grote spiegelruiten. Jasper Hendrik van Zuylen van Nievelt en zijn echtgenote Jeanne Cornelie van Tuyll van Serooskerken wilden ook de binnenkant van het huis zo mooi mogelijk maken. Sommige plafonds werden versierd met vormen die op druipstenen lijken. Deze waren niet echt, maar nagemaakt van gips. Dit gebeurde overigens niet in alle kamers van De Schaffelaar. Er wordt nog steeds verteld dat ze daar geen zin meer in hadden omdat hun zoontje was overleden.
Bewoners
Na Jasper Hendrik baron van Zuylen van Nievelt kwam zijn dochter Johanna Magdalena Cornelia op het kasteel wonen. In 1879 trouwde zij met A.W.J.J. baron van Nagell die meer dan veertig jaar lang burgemeester van de gemeente Barneveld was. Zijn kleindochter, mevrouw J.L.A. Clifford Kocq van Breugel, baronesse van Nagell, verkocht het 'kasteel' in 1967 voor één gulden aan de gemeente Barneveld. Deze moest het gebouw in ruil daarvoor laten restaureren. De familie Van Nagell woonde toen al lang niet meer in het huis. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was het huis, samen met De Biezen, een 'tehuis' voor bijna 700 joodse Nederlanders. Op 29 september 1943 werden zij naar Westerbork vervoerd en vervolgens naar het concentratiekamp Theresienstadt (Terezin in Tsjechië). De meesten van hen wisten de oorlog te overleven. Na de Joden woonden er bejaarde vluchtelingen uit het westen van het land die vanwege de bombardementen de Randstad waren ontvlucht. Na de oorlog werd het gebouw voor allerlei verschillende doelen gebruikt. Het landgoed kwam in 1967 in het bezit van de Stichting Geldersch Landschap en Kasteelen, die nu ook eigenaar is van De Schaffelaar.
Verder lezen:
- Crebolder, Gerjan, Een byzonder Schoutampt. Het voormalige ambt Barneveld in pen en penseel. 1625 - 1875 Barneveld, Koninklijke BDU Uitgeverij, 2002. 170 blz., afbn. 90 70150 49 2. Schaffelaarreeks, nr. 30.
- Wijck, H.W.M. van der, De Schaffelaar, In: Bulletin Koninklijke Nederlandse Oudheidkundige Bond, jrg. 67, afl. 4, 1968. Blz. 90 - 98, afbn.
Auteur: Dick Veldhuizen
