Amelander spreekwoorden en gezegdes.
Geprobeerd is om, met o.a. behulp van het “Woa’deboek fan ut Amelands” van A.G. Oud, een overzicht te maken van eilander gezegdes en spreekwoorden. Het is niet altijd even gemakkelijk om te constateren of iets echt Amelands is. Dikwijls is er toch wel een relatie met spreekwoorden en gezegdes in het Fries en het Nederlands.
Hinnen klâuwe achteruut Daar wordt je niet veel beter van
Hij het ut in ‘e bak fâlle laten Een vrouw zwanger gemaakt
De aker in ‘e bak hêwe fâlle laten
Ut is een mal akkefietje Een vreemd geval
Hij siët me ankomme Dat hoef ik hem niet te vragen
Ur met ansitte Geen raad weten
Dat smiet niët an Dat helpt niet veel
Iën de gek ansteke Iemand bespottelijk maken
Un hónne- în apespil Een verwarde toestand
Gien azem geve Geen antwoord geven
Kakken gaat foar bakken, al is de ofen hiet Wat nodig is moet eerst
Je kinne fan een balstiën soep koke, Je kunt veel als je de middelen hebt
as je de materialen maar hêwe
Beter fan ‘e skoof as fan ‘e bân Beter van een rijke dan van een arm iemand
Gien twië reugen uut iën barch snije kinne Je kunt niet meer doen dan mogelijk is
Ut fâlt uut as barchslachten Je weet niet of het goed of verkeerd gaat
Ut draait uut óp bargebieten Er komt ruzie van
Hij praat bargeduuts Moeilijk te verstaan
Naar de barrebiesjes gaan Dit gaat verloren
Ut kómt óp ‘e bealech an Er is veel kracht voor nodig
Ut buttert niët tussen beien Ze kunnen niet zo goed met elkaar
Hor bekje sit óp ut goeie plak Ze is niet op haar mondje gevallen
Se het un bek as een skearmes Ze heeft een grote mond
Se binne uut ien bek sneden Ze lijken precies op elkaar
Een bekstik Iemand met een grote mond
Alles belope mótte Alles lopend moeten doen
Ur is gien lân met him te besèle Er is niets met hem te beginnen
Ut finansieel net besèle kinne Het financieel niet kunnen redden
Ur met beset wese Er mee verlegen zijn
Hij waar niët te beskiete Hij was niet in te halen
Ut kin gien besiën lije Het is de moeite van bekijken niet waard
Hij beskeet ‘m ur foar Hij was er bang voor
Ur beskimmeld uutsiën Er slecht uitzien
Efkes beskoaten wese Een slaapje hebben gedaan
Ut is goëd beslagen Het is goed afgelopen
Goëd beslagen wese Goed voorbereid zijn
Al sil ut hoai óp ut lân bedörve wese, Na het eten even rusten is een goede zaak
ut eten mót in ‘e buuk bestörve
’t Is óm te beswiemen, soa wârm is ‘t hier Het is hier veel te warm
Laat ut maar betije Wacht het maar even af
Ut ea’ste ansiën is de man naar ut biën, Bij een man let je op zijn bouw, bij een
de ea’ste anskouw is ut hoofd fan ‘e frouw vrouw of zij er knap uitziet
Niks bij te setten hêwe Er niet al te best uitzien
Ut niët bijsloffe kinne Het niet kunnen bijhouden
Die binnen binne, binne binnen De hebben het voor elkaar
Ik kin niët hëkse en blâawförve tegeliek Ik kan niet alles tegelijk doen
Niët hekse kinne
’t Liekt wel of heste in de snee sketen Er slecht uitzien
Un rok în un bloeske Een kop en schotel die niet bij elkaar passen
Un blok fan in frómmes Een stevige vrouw
Je souwe se uut ‘e boänen niët jage Slecht geklede of verwaarloosde mensen
Je souwe se uut ‘e fodden niët soeke
Iën de boänakker opleze Iemand een uitbrander geven
Soa stomp as un bô’d Een erg stomp mes
Ut is te bô’de kómme Het is gevonden
Ut boeltje óp ‘e hoa’nen nimme De zaak aanpakken
Binnen dat de boer sien gânzen Is het daarom te doen
Ut brèèn roert me Hoofdpijn hebben
Hij het ut foarenander breeuwd Hij heeft het voor elkaar
Wat brek hêwe Ergens tekort aan hebben
Alliëndich maar fan broad strónt make kinne Niet zoveel meer kunnen doen
Ut liekt wel ôfste met ‘e bruud komen biste Lijkt wel of je niets uitvoert
Dan sil de butter geld koste Dan komt het er op aan
De kop loopt me deur Het hoofd loopt me om
Ut haalt deur Het weer klaart op
Ik staan hier te doadbidden fan é kòde Ik sta te sterven van de kou
Un doadbidder Een saai iemand of iemand die op het geld zit
Hij siët ur uut as un doaie Hij ziet er slecht uit
‘k Wou dat ik ut in un besketen doekje had Iets graag willen hebben
Op ‘e dôlle roe’s Op goed geluk
Ut wel an sien dónder hêwwe Sterk genoeg zijn
Om ‘e dónder niët Beslist niet
Op sien dónder lêge/krije Slapen/pak slaag
Ur gien dónder an hêwwe Er niets aan hebben
Ut gaat soa de duvel ut hoai meet Het gaat er mal aan toe
Met seuven duvels gien bós stroa
houwe kinne Het waait erg hard
De kerk is gien eendfeugel,
în pestoar is gien kikkert Geen haast hebben om naar de kerk te gaan
Elk skot is gien eendfeugel Niet alles is raak
Armoëd het un eike lèèd,
în droeve dagen sitte óp ‘t nest Het is een en al armoe
Wie ‘m niët sat eet, sil ‘m ók niët sat Slecht eten
slikke
Ut tij ferloopt Het wordt eb
Foëten în famen te groat Vel te groot
Ut mót sien fea’t maar hêwwe Het moet maar gaan zoals het is
Hij kin om mien pa’t ferhippe Hij kan naar de maan lopen
De deur hangt uut ’t fesoe’n De deur hangt scheef
Fan alle feugels un fear hêwwe wille Teveel willen
Over în te feul weze Overbodig zijn
Oander ‘e flâch deurgaan Afkondiging van een naam in de kerk
Met ut eten sitten te fni’ttele Langzaam kleine beetjes eten
Nôchal wat foarkommen hêwwe Een flinke buste hebben
Sij het altied fan die fratsen Eigenaardigheden hebben
Fan ‘e gaai weze Van streek zijn
Oander ut gebod staan In ondertrouw zijn
Dear hê’je ut gedonder deur ‘e glazen Dar heb je poppen aan het dansen
Soa geef as kriet Zo goed als nieuw
In ut gareel lopen In de pas lopen
Ut is un möllen met un gieuw-gâuw Dat staat er goed voor
Grestietege bargen groeie ut best Alles eters zien er meestal goed uit
De grizen lope me over de grouwen Ik word er koud van
As de hearen ete, dan singe de gekken Geen onrust tijdens het eten
Iën kear teugen un hear teare kinne Iets kopen dat feitelijk te duur is
In ‘e hiete hei In opgewondenheid iets doen
Un hele heikerazie Een hele bedoening
Aa’dech bij ut hek weze Pienter zijn
In ut hekje sitte Lid van de kerkenraad zijn
Ut helpt wear ut kómt Hulp is nabij
Foar de helsdeuren wegslepe motten Met veel moeite gedaan gekregen
Ut is him om ut hêwwen te doën Het gaat hem om het bezit
An ‘e hingst te koop weze Met iets verlegen zijn
Ur komt niks fan óp ‘e hispel Er kom niets van terecht
Met de hele hîns Met zijn allen
Ut achterste biet de hónnen waarschuwing voor iemand die te laat komt
Met un hórreltje doën Iets haastig doen
Alles kómt óp un hórreltje Alles komt tegelijk
In houwershân weze In het voordeel zijn
Iets óp ‘e lappe had Bezig geweest
Ik hêw gien koerage meer Ik ben erg moe
Fan God nôch suure appel weten Weinig kennis van zaken hebben
Iën deur un lampeglas hale kinne Iemand die erg mager is
Un hin is un sin, maar gien gewin Dat levert niet veel op
Dat mîns skriemt sich nôch te water Een huilerig type
Skep óp în laat je wegen Tast lekker toe
Met ut leste skip anskiete komme Op het laatst moment komen
As ârmoëd ut fînster in komt, gaat de Als er armoe is komt aan de liefde een einde
liëfde de deur uut
Ik bîn soa hôl as un bak Ik heb een lege maag
De keutel bij ut skoäane ind hêwe De zaak goed aanpakken
Soa fol grappen sitten as ‘e bok fól keutels Erg grappig zijn
Hij lèèt for ut beste ânker Hij heeft de beste plek
Dat bînne nôch kerken nôch bargemelten Dat is helemaal niets
Hij kîn beter heiplukke gaan Hij kan helemaal niets
De hannen gaar doën De handen vouwen
Arme lui’s pânkoeken en rieke lui’s Armoe en rijkdom is van afstand te zien
siektes rûke fan fearen
Met de toânen in as sitten Het ziet er slecht uit
Soâ hôl as un bak wêze Een lege maag hebben
Sinke as un bakstiën Snel onder water geraken
Fan balstiëne kîn je soep koke Met goed materiaal kun je alles maken
as je ut goeie matri’aal maar hêwe
Un sîn as un bânk hêwe Slecht zin hebben
Ut niet bânke kînne Het niet aan kunnen
Fan ‘e baan weze Het niet meer goed weten
Ut ind in’e bek hêwe Erg moe zijn
Jimme is fan de luzen ópeten Niemand heeft het gedaan
Un kâns as butter Een goede kans
Iën kel make Iemand aan het schrikken maken
Foar ge’st în keniëlwater Voor spek en bonen
Keunsten hêwe Kuren vertronen
Fis klurke Vis schoonmaken
Iën uutklurke Iemand uithoren
Ut is knikken achter ‘e meet Mosterd na de maaltijd
Un koë die hónger het mót skreeuwe Niet afwachten als je iets nodig hebt
Dien ouwe kont Je kunt me meer vertellen
De kont fó’tgeve în deur de ribben Zoveel weggeven dat je te weinig over hebt
skiete moete
Se binne bij ‘e duvel uut ‘e kont Deze mensen deugen niet
kropen
Te kras în te sa’l hêwe Plezier hebben
Soa kreas as un kruusbei Mooi zijn
Ut krop hooch hêwwe/drage Er wat boven uit willen
Iën ut leksum nageve/leze en trap nageven/ de les lezen
Sien lep is road ferroest En lui iemand
Niks weze în niks lieke Het is helemaal niks
Soa moëd as un maaik Erg moe zijn
Soa mak as un mieuw Een erg mak dier
Kó’t fan memoarie weze Dingen niet lang onthouden
Un minnech ea’pels Een paar aardappelen
In ‘e minte weze Er niet best aan toezijn
De môgel sit in ut hoät Houtmolm
Módde în piële Hard werken (Módde is een vorm van vissen met de handen)
Te móster (moanster) în teleur gaan Verloren gaan
Un mó’ttel wief Een vrouw die er goed uitziet
D’r is gien smieten met de muts naar Daar is niets mee te beginnen
Nagels as pea’de hoeven hêwe Een gierig en schraperig iemannd
Ut skaait na Bepaalde eigenschappen terugvinden
In ‘e nearklits sitte In slechte omstandigheden zijn
Natuurlek is naken în naken is sónder Als het antwoord op een vraag “natuurlijk is.
himd
Ut sil me nij doën Ik ben benieuwd
Nijjaarôfwinne Nieuwjaar wensen
Fan nijs ôf an Opnieuw
Ur niks met fan noaden hêwe Er niets mee te maken hebben
Oe’sdrup în hammerslâach Recht van waterafvoer bij een erfscheiding
Hij kîn ô(f) grieselek ete Hij kan erg veel eten
Hij wil niët ómliek Hij wil niet meewerken
Sij is ómraak siek Zij is erg ziek
Ómsêge în ómnoaden Huis aan huis een overlijden aanzeggen en daarna uitnodigen voor de begrafenis
Ik bin ur óngelech fan Naar zijn van te vet eten
Bij tèèd în óntèèd (O) Bij nacht en ontij
Óp é raan (W) In haast
Ôp slómp hange Een afzakende broek of sok
Wat kin un pód(de) ‘m ópblaze Iemand kan zich erg kwaad maken
Ópprikke De schaatsenb onderbinden
Ópskoaten goëd Opgeschoten jongelui
Dou mâchste dij wel wat ópskrandere (O) Je mag wel wat wijzer worden
Ut smiët niët feul óp Het brengt weinig op
Obstinaat/ópsternaat Opstandig
O’tepuulke (W) Klein kind
Iën (Iëts) op ‘e reuch hêwe Over iemand of iets inzitten
Met utselfde sop overgoatenb weze Van hetzelfde slag zijn
Se hedt weer un overhaal hat Ze is weer ziek geweest
De ea’pels overhange De aardappels op te vuur zetten
Paasdrië (W) Derde Paasdag
Paasduun (O) Duin waar “paaseigoaien” plaatsvindt
Paastèèd (O) tiid (W) Paastijd
Pakebrân (W) Duinbrand
Goed te pal kómme (W) Goed terecht komen
Un slik uut ‘e pan krije Een lik uit de pan krijgen
Witte pea’den hêwe feul stroaisel noadech IJdele vrouwen kosten veel geld
Un pe’dke skietgeld Enige hoeveelheid geld
Ut het pea’deies froaren Het heeft hard gevroren
Ut óp ‘e rómmel fan ‘e pels ankómme laten Het er maar op aan laten komen
Sien per ur foar ôfnimme Respect hebben
Ut is niët fan feul pe’tânsie(je) Het is niet erg belangrijk
Iën piele late Zijn gang laten gaan
Un rare pietsjakker (O) Een raar persoon
Dear het se de pikbal wechkregen Daar heeft ze de ziekte opgedaan
Pik-în-ea’de Zo donker als de nacht
Iën uut ‘e pin kinne Iemand heel goed kennen
Fan pinning sestiën weze Op de centen letten
Un pîns fol water krije Er komt veel regen, een nat pak halen
In je pipelaadje gaan (W) Op bed gaan
Pis nou ut fuur maar uut Van verbazing niks meer kunnen zeggen
Alle plattelandjes ôf gaan Overal even langs gaan
Plesiere gaan Met paard en wagen naar Nes gaan
Gien poaten genóch hewe Niet snel genoeg
Un bitje(tke) poat-an Een beetje opschieten
Un hele poest wien Harde wind
Achter’e poest weze Buiten adem zijn
Met ‘e dubbele postboat gaan In één dag heen en weer kunnen gaan
Amsterdams prate (W) Werd gezegd van iemand die Nederlands praatte
Hij is un moai printeboek Een vreemd iemand
Apeneuten / ge’naten pûle Pinda’s doppen, garnalen pellen
Ut is om hor te rêdden Het is om haar te doen
Un reis had hêwe Flink ziek zijn geweest
Un hele rest (W) Erg veel
Twië reugen uut iën barch snije Dubbel voordeel willen hebben
De riedel in ut gat hêwe Niet stil kunnen zitten
Op ‘e riedel weze (O) Uithuizig zijn
Un riedel(tje) wechgeve Een deun(tje) spelen
Sou hij ut wel rippe kinne Kan het wel aan
Hij is foar sien roadkoperen Het is voor elkaar
Op ‘e roai Bij benadering
Ut niët met ien roaie kinne Niet met iemand kunnen opschieten
Hij gaat dwa’s deur ruten în roëden heen Hij is tot alles in staat
Óp ‘e dólle roe’s Op goed geluk
Se hèt un rokje uuttrokke Ze ziet er slecht uit na een ziekte
Un rokje în bloeske Een ongelijke kop en schotel
Un ó’nnen kop în skóttel
Die sil wel óp ‘e runelist komme Iemand die waarschijnlijk niet meer gaat trouwen
Hij het ut tuunke in ’t saad Hij heeft een vrouw zwanger gemaakt
Wat hêwe we un sa’l hat (W) Wat hebben we plezier gehad
Oäde sa’lleba’l Oude vriend
Op sien sallemander krije Op zijn falie krijgen
Sam in ’t koa’n (Ba) Vogelverschrikker
Ergens óp te sèèl gaan (W) Ergens op vertrouwen
Seelón Het geluid van de zee
Ur gien sêge fan hêwe Gee idee hebben van iets
Un goeie set doën Iets verstandigs doen
Rare setten hêwe Vreemde invallen hebben of rare diongen doen
In side fâlle Genieten van de stilte
Met de sigen in ‘e hals (W) Buiten adem zijn
Ut is me deur ‘t sin gaan Ik ben het vergeten
Ut skiët me in ’t sin Het schiet mij in de gedachten
Sij skaait uut naar hor moeke (mim) Zij lijkt op haar moeder
Dou klène ska’llebieter (W) Koosnaam voor kind
Ur skallech uut siën Er verwaarloosd uitzien
Ut skiemeren gaan (W) ’s Avonds op visite gaan
Iën skoaten hêwe Iemand door hebben
De melk is skoaten (W) Melk is geschift
Dou biste un skiethak ? Een bang uitgevallen iemand
Met ut leste skip anskieten kómme Op het nippertje komen
Ut is tied foar skoat an Tijd om een borreltje nemen
Op skóbberdebónk lope Een klaploper
Op skreiershoek staan Op de uitkijk staan
Op skreiershoek sitte Op het puntje van de stoel zitten
Ub slâch óm ‘e kop slaan (waske) (O) Even haastig het gezicht wassen
In blaai(e) om ‘e kop gewe (W)
Kiek dan ók uut groate sleep Kijk dan ook uit slungel
Dou hâlfwize sleeuwk Jij, dwaas
Dou most niët soa sliene Je moet niet stiekem snoepen
Hij is sluuchslim Hij lijkt het niet maar is wel slim of listig
Ur is gien smieten met ‘e muts naar Er is niets mee te beginnen
Iën de smoar injage /de smoar in hêwe Iemand kwaad maken/kwaad zijn
Ut smókkeltje (W) Koffiedrinken met elkaar op het land
Ut foar ‘e sneed hêwe Het onder de knie hebben
Un snór in un feter Een strik in een veter
Iën in sien sop soare late (W) Iemand links laten liggen
In ’t sôch metgaan In de stroom meegaan
Hij is in ‘e soe’s Hij is in zwijm
Ut regente dat ut soe’st Het regent hard
Sókke mear în dan gesónd Wordt gezegd wanneer iemand iets lekkers weigert
Són în maan te baat hêwe motte (Ba) Alles moet meezitten
Ut jaske sit spalt óm ‘m hene Het jasje zit strak om hem heen
Alles waar te spar în te kloek (kloat)(W) Alles was in rep en roer
Achter spelónken în sparlatten(O) Goed opgeborgen
Hij komt nôch te spekke (W) Hij komt nog langs de familie voordat hij weer naar zee gaat
Ur gien spil óm make Er geen ruzie om maken
Sien ègen spil Zijn eigen bedrijf
Hij spînst erop Hij loert erop
Ut niët recht staan Het niet helemaal vetrouwen
Ut ur niët óp staan hêwe
Moeilek uut ’t steed kómme Moeilijk overeind komen
Un kwaadaa’dege steek in ut hoofd hêwe Niet goed wijs zijn
Sien f’eltje kómt óp ’t stek (O) Iemand die erg mager is
Un slinger om ‘e stiel (O) Lang en mager (vrouws)persoon
Un barch fan twaalf stientjes Een “stientje” is circa 25 pond, het is dus een varken van ongeveer 300 pond
Hij het un stientje spek óp ‘e huud Iemand die er goed uitziet
Un stim óm kooks fan te kloppen (O) Iemand die slecht bij stem is
Hij stapt as un stoaterse haan Hij loopt op een trotse manier
Ut eten is stoatgarens (W) Het eten is klaar
Dië kin’ je wel in ’t strântouw houwe Wordt gezegd van een erg mager persoon of dier
De stringen stiif houwe De zaak in de hand houden
De stringen niët stiief krije kinne Onmachtig zijn de zaak te klaren
Buten é stringen springe Een misstap maken
Soa min as stroa Moe en slaperig zijn
Ur lèèt gien stroätje overdwa’s Het is er erg netjes
Alliën fan broad stront make kinne Tot niet veel in staat zijn
Fan boven bónt, fan oanderen strónt Iemand van lage afkomst die zich met mooie kleren deftig wil voordoen
Stuken óp ut lân, skepen óp ut strân (W) Stuiken op het land, schepen op het strand
Óm ‘e stuken springe Niet mee mogen doen, aan de kant staan
Foäden în tearen (W) Vouwen en kreukels
Hij eet ‘m teba’sten Hij eet zich helemaal vol
Soa lek as un teems (W) temes (O en W) Zo lek als een mandje (melkzeef)
Ut teistert je foar ‘e ogen Het dwarrelt je voor de ogen, ook bij druk bedrukte stoffen e.d.
Te moanster în teleur gaan Verloren gaan
Op sien test krije Op je kop krijgen
Teugen de pearen of rapen weze (W) kwajongensstreken om peren of rapen te “stelen”
Iën niët thuusbringe kinne Niet weten hoe iemand heet of waar hij woont
Goëd în tjoëd nimme Zowel het goede als slechte aanvaarden
Ut is soa goëd as tjoëd (W) Het is om het even
Hij is dear hoates în toates Hij is daar kind aan huis
În dear gónge se, utefieren Daar gingen ze, heel snel
Foar waai în wee lège In weer en wind liggen
Fan gien wieken wete wille Niet willen opgeven
Gien wink in ‘e ogen krije Niet kunnen slapen
Staan te wrakslieten (O) Rondhangen van jongeren
Brêgemanspiip (W) Versierde pijp voor een man in ondertrouw
Bruud în brêgeman Oud rijmpje: Bruud, bruud je goeie dagen binne uut , je kwaaie dagen kómme an, feul geluk met je brêgeman.
’t Liekt wel ôfste met ‘e bruud komen biste Tegen iemand ie niets uitvoert
Hij stapt as un stoaterse haan Hij loopt er maar trots bij
Ut lèèt óp un stoatgarentje Het ligt klaar voor gebruik