75 duizend
Het leggen van de Stolpersteine bij de huizen is bedacht door de Duitse kunstenaar Günter Demnig. Op de eerste steen in Keulen staat het bevel van SS-leider Heinrich Himmler om alle Joden af te voeren. Er liggen nu 75.500 Stolpersteine in Europa en ook in Argentinië, waar veel Joden naar toe vluchtten. Stukenberg: “We hebben nu in 2020 in Amsterdam 16 Stolpersteine geplaatst en er volgen er meer. Dat is ook een restant van maart omdat het plaatsen toen stopte door de corona-epidemie.”
De sfeer bij het plaatsen van een steen verschilt: “Soms zijn er directe familieleden, zoals de kinderen of een kleindochter van een vermoorde grootmoeder. Dan is het heel verdrietig. En soms is het minder emotioneel. In de Milletstraat plaatsten we een steen voor de moeder van een destijds bekende dirigent van het Concertgebouworkest en daarna dronken we champagne, in de stijl van die familie: ‘Lebe das Leben’. Mensen herdenken hun familie verschillend.”
In Amsterdam liggen nu 655 Stolpersteine. “We hebben er dit jaar nog 150 te gaan, die zijn door het coronavirus uitgesteld. We krijgen veel verzoeken voor Amsterdam uit de VS, Canada, Israël en Australië van familieleden van de slachtoffers en die mensen kunnen door de epidemie nu niet komen.”
“In Amsterdam en Nederland wordt niet altijd goed begrepen dat de Stolpersteine niet alleen voor vermoorde Joden zijn. Ze zijn voor alle slachtoffers van de nazi’s. En ook overlevenden worden zo herdacht, zoals Otto Frank, de vader van Anne Frank, of verzetsstrijders.”
De Stolpersteine zijn een indrukwekkend monument voor de slachtoffers van het nationaal-socialisme. Naast de Sinti en Roma zijn dat bijna 60 duizend vermoorde Amsterdamse Joden. Elke Stolperstein die je in de stoep ziet is een monument voor een slachtoffer, voor het oude Mokum, het Joodse Amsterdam, dat voorgoed verdwenen is.
