Tot dan verbleven de gastarbeiders vooral in pensions in het Spijkerkwartier, soms met de werkgever als exploitant. Daar kwamen ook de eerste restaurants en winkels met buitenlandse eigenaars. Het Spijkerkwartier, tot 2008 ook bekend als de wijk met de op een na grootste rosse buurt van Nederland, alleen de Amsterdamse wallen hebben meer ‘ramen’, werd het multiculturele brandpunt van Arnhem.
Buitenlanders in Arnhem
Door de eeuwen heen kwamen buitenlanders naar Arnhem voor veiligheid, werk en onderdak. Franse hugenoten kwamen in de zeventiende eeuw naar de stad en konden hun geloof vanaf 1751 belijden in de Waalse Kerk. In de negentiende eeuw waren het vooral ongeschoolde arbeiders uit Duitsland die in de bouw een baan vonden. In het begin van de 20ste eeuw kwamen uit Noord-Italië verschillende families over. Het waren schoorsteenvegers (familie Sciarone), terrazzo-werkers (families Dorigo en Grillo) en ijsmakers (families Gregori, Bridda en Zilli).
Tijdens de Eerste Wereldoorlog vonden honderden Belgische vluchtelingen een onderkomen in de stad. Een weinig gastvrij onthaal kregen in de jaren dertig de gevluchte Joden uit Nazi-Duitsland. Wie geen familie in de stad had, werd ondergebracht in kinderoord ‘Sonsbeek’ aan de Schelmseweg.
Arbeidsmigranten
Schaarste op de arbeidsmarkt zorgde er in de wederopbouwjaren voor dat ook de Arnhemse vestiging van Algemeene Kunstzijde Unie aan de Tivolilaan in 1956 dertig Italianen in dienst nam. Ze werden bij aankomst van het station gehaald, met een bus rondgeleid door de omgeving en tenslotte naar een ‘tehuis’ gebracht, het Casa d’Italia aan de Kastanjelaan. Vanaf 1963 kwamen er ook Spaanse werknemers bij de AKU. De gastarbeiders werden gehuisvest in een voormalig kloostercomplex aan de Oude Velperweg, later bekend als Casa de Pauw.
Bij de Billiton kwamen de eerste Turkse arbeiders in dienst, die vooral in pensions in het centrum en het Spijkerkwartier gingen wonen. Douchegelegenheid was er nauwelijks en daarom bleven het Sportfondsenbad en het Volksbadhuis in de West-Peterstraat in de jaren zeventig als badhuis ook voor hen geopend. In 1975 telde de stad een Italiaans, Spaans en Marokkaans centrum plus bijbehorende moskee. De gesubsidieerde Stichting Bijstand Buitenlandse Werknemers organiseerde onder andere spreekuren, voorlichtingsbijeenkomsten, folkloristische avonden en sportactiviteiten.
Veelkleurige stad
Het tijdelijk verblijf van de gastarbeiders werd steeds meer permanent, gezinshereniging en de vestiging van eigen bedrijven illustreren dit. Arnhem groeide uit tot een multiculturele stad. Inmiddels is ruim een kwart van de bevolking van allochtone afkomst. Daarbij werd Arnhem opvangstad voor asielzoekers, wat een nieuwe uitdaging opleverde. In de jaren tachtig stapelden in de oudere en eerste naoorlogse wijken als Het Broek, Malburgen en Presikhaaf de problemen voor autochtone en allochtone bewoners zich op. Buurtinitiatieven en grootscheepse renovatie loodsten veelkleurig Arnhem de eenentwintigste eeuw in. Op de weerbaarheid van de stad en de burgers werd andermaal een beroep gedaan bij de toestroom van (oorlogs)vluchtelingen uit Syrië (2015) en Afghanistan (2021). Voor de laatste groep werd o.a. noodopvang op een Rijncruiseschip gerealiseerd.
Azielzoekerscentrum
In 1994 werd aan de Groningensingel een asielzoekerscentrum, AZC Arnhem-Vreedenburgh, in gebruik genomen met ruimte voor 259 bewoners. Asielzoekers, al dan niet in gezinsverband, vinden er tijdelijke huisvesting in afwachting van de behandeling van hun eerste aanvraag tot (permanent) verblijf in Nederland. Vanuit het centrum oriënteren de asielzoekers zich op de Nederlandse samenleving, mede door het volgen van een inburgeringstraject. Verspreid over de gehele gemeente zijn er verschillende opvang- en huisvestingscentra geweest voor asielzoekers en vluchtelingen zoals de Saksen Weimar kazerne, de Koepelgevangenis, het voormalige militaire complex op Deelen en huis Klein Warnsborn.
Rechten
Jan de Vries, CC-BY-NC
