De brieven die Kuypers schrijft worden gedrukt. Vanuit Nijkerk verspreidt de opwekking zich door Nederland. Uiteindelijk maken de predikant en de kerkenraad, onder druk van kritiek van buitenaf en vanuit eigen inzicht, een einde aan de taferelen. Langzamerhand keert de rust terug.
In de achttiende eeuw komen in de protestantse wereld in veel landen opwekkingsbewegingen voor. In behoudende kerkelijke kringen worden de Nijkerkse beroeringen (mede) toegeschreven aan de werking van de geest van God. Andere verklarende theorieën leggen de nadruk op psychologische, sociaal-economische en/of biologische factoren. Eén van de mogelijke oorzaken van de extreme emotionele taferelen wordt tegenwoordig ook wel gezocht in de werking van de doornappel, een plant die in Nijkerk veel voorkwam bij de verbouw van tabak. Deze giftige plant heeft bij bepaalde toepassingen een hallucinerende werking.
Leestips:
- Fred van Lieburg, Heilig Nijkerk. Religiegeschiedenis van een landstad (Zoetermeer: Uitgeverij Boekencentrum, 2013).
- Leendert de Boer, ‘Tabakscultuur, planten met hallucinerende stoffen en beroeringen in het Nijkerkse’, Oud Nijkerk. Tijdschrift van de Stichting Oud Nijkerk jaargang 24, nummer 2 (2005) 4-11.
- J. Fekkes, Nieuwkerk, een lichtbaken op de Veluwe. Een historische beschrijving van de ‘Nijkerkse opwekking’ in 1749 (Heerenveen: Uitgeverij Groen, 1999).
- Jac. Overeem, Opdat zijn huis vol worde. Historisch verhaal over de opwekking te Nieuwkerk op de Veluwe in het jaar 1750 (Utrecht: Uitgeverij de Banier, 1973).
- Dr. H.K. Roessingh, Inlandse tabak. Expansie en contractie van een handelsgewas in de 17e en 18e eeuw in Nederland (Zutphen: De Walburg Pers, 1976).
Rechten
Museum Nijkerk, CC-BY-NC
