De protestantse Reformatie richtte zich op de misstanden in denken en doen van de katholieke kerk. Zowel geestelijken als bestuurders hadden invloed op de keuze van godsdienst. De Gelderse stadhouder Jan van Nassau (1535-1606) was een strenge calvinist. Hij tekende als eerste de Unie van Utrecht, met als doel samen met de andere protestantse gewesten tegen Spanje te vechten. In de jaren 1570 gingen de eerste Gelderse steden, volgens vast patroon, over tot de nieuwe religie. De Staten van Gelre verboden allerlei katholieke gebruiken en dwongen pastoors tot een keuze, katholieke gilden en broederschappen werden verboden en roomse burgemeesters en schepenen vervangen. Diverse adellijke families bleven katholiek. In hun huiskapellen boden zij medekatholieken de gelegenheid de mis bij te wonen.
Protestanten en Katholieken
Ontstaan van de religieuze kaart van Gelderland
Al in de middeleeuwen waren in Gelderland hervormingsbewegingen actief zoals de Moderne Devotie die zich richtte op een sobere en meer persoonlijke geloofsbeleving. Mogelijk hierdoor bleef de impact van de Reformatie in Gelre beperkt.
