Plan Montgomery
In 1944 bedacht de Engelse commandant Montgomery een gedurfd plan met de codenaam Market Garden. Als geallieerde parachutisten de bruggen over de rivieren in Nederland zouden veroveren op de Duitsers, konden tanks oprukken en via Noord-Duitsland de aanval op Berlijn inzetten. Dit zou het einde van de oorlog kunnen betekenen. Amerikaanse parachutisten moesten de Maas- en Waalbruggen voor hun rekening nemen, terwijl Britten en Polen de bruggen over de Rijn zouden veroveren.
Mislukt
De operatie duurde van 17 tot 26 september 1944. Hoewel alle bruggen werden veroverd, kon die bij Arnhem niet behouden blijven. Hierdoor mislukte het plan. Voornaamste oorzaak van het falen was dat bij Arnhem twee ervaren SS-divisies met zwaar materieel waren gelegerd, waar de parachutisten niet tegenop konden. Bovendien duurde het te lang voordat de tanks uit het zuiden bij de Rijn aankwamen.
Bombardement
De heidevelden van Ede, Renkum en Wolfheze waren de landingszones van de Britse parachutisten. De landing was gepland op zondag 17 september rond 13.00 uur. In de ochtend en middag voerden geallieerde bommenwerpers twee bombardementen uit. De doelen waren onder meer vliegveld Deelen en de kazernes en spoorlijnen in Ede. Daar zaten Duitsers die de parachutisten zouden kunnen tegenhouden. Er werd echter van te grote hoogte gebombardeerd. In Ede werden het oude centrum en het gebied rond de Parkweg zwaar getroffen. De Twijnstraat werd zelfs vrijwel geheel weggevaagd. Er waren negenenzestig burgerslachtoffers. De kazernes en spoorwegen waren nauwelijks getroffen.
Slag om de hei
Nadat in Renkum de eerste landing goed was verlopen, trokken de meeste parachutisten naar Arnhem. Op zondagavond vielen de Duitsers en Nederlandse SS-ers vanuit Ede de Ginkelse heide aan. Deze werd verdedigd door een Schots bataljon. Toen maandag 18 september de tweede landing plaatsvond, was de slag om de hei in volle gang. Van de tweeduizend parachutisten werd ongeveer tien procent uitgeschakeld, maar de hei bleef in geallieerde handen. In de loop van de avond verlieten het Schotse bataljon en de tweede lichting parachutisten de hei om de aanval op Arnhem te ondersteunen.
Herdenking
Het monument op het grasveld langs de Parkweg op de hoek van de Johannes Bosboomlaan herinnert aan het bombardement op Ede. Het is een initiatief van het comité 1944-1945 en is ontworpen door leerlingen van het ROC A-12. Basisscholen uit de buurt hebben het monument geadopteerd. Op de Ginkelse heide is in 1960 het Airborne-monument onthuld met een nieuwe luchtlanding van Britse parachutisten. Op een enkele onderbreking na worden de luchtlandingen sindsdien herdacht op de derde zaterdag van september met het droppen van groepen militaire parachutisten. Jaarlijks trekt dit veel publiek.
Verder lezen:
- Evert van de Weerd, 'Sims, get me a prisoner'. Screaming Eagles van de 101 US Airborne Division met hun 'Incredible Patrol' op de Veluwe en fragmenten van gevechten in Noord-Brabant en de Betuwe (Gemeentearchief Ede, 2013). Historische Berichten, nr. 7. 74 blz. ISBN 9789079623174.
- Gijsbertsen, Gerard. Ben je bij het parachutespringen geweest? Airborneherdenkingen bij Ede. (Gemeentearchief Ede, 2009). Historische Cahiers, nr. 11. 168 blz. ISBN 9789079623075.
- Haverhoek, Cees. Pegasus (Gemeentearchief Ede, 2008). Historische Cahiers, nr. 5. 92 blz. ISBN 9789079623020.
- WO2GLD
- Market Garden, De Gelderse Canon.
- Een brug te ver: Operatie Market Garden. MijnGelderland.
