Hugenoot op de vlucht
Pierre Bayle werd geboren in een Frans dorpje vlakbij de Pyreneeën. Zijn vader was protestants (hugenoot) en werkte als dominee. In 1675 werd Pierre professor in de filosofie aan de Protestantse Academie van Sedan. Toen de katholieke Lodewijk XIV de academie in 1681 sloot, vluchtte Bayle naar Rotterdam op uitnodiging van de regent Adriaen Paets senior.
Het stadsbestuur stelde hem meteen aan als hoogleraar in de filosofie en geschiedenis aan de Illustere School, waar leerlingen van de Latijnse school voorbereid werden op een academische studie. De school bloeide ervan op. In 1693 beschuldigde een collega Bayle ervan dat hij twijfelde aan het geloof. Hij vond bijvoorbeeld dat ook niet-christenen een goed leven konden leiden. Met dergelijke ideeën zou Bayle een slechte invloed hebben op zijn studenten. Hij werd ontslagen.
Club van wijze mannen
In Rotterdam had Bayle zich aangesloten bij een internationale vriendenkring van geleerde mannen. Zij kwamen bij elkaar in De Lantaarn, het woonhuis van de Britse koopman Benjamin Furly, een quaker. Daar bespraken zij kwesties rond het geloof, de wetenschap en de politiek. Zij zijn voorlopers van de Verlichting, die in de 18e eeuw tot bloei kwam. Voor hen waren wetenschap en logica belangrijker dan de oude religies en tradities.
Boeken en tijdschrift
Bayle was een veelschrijver. Zijn eerste boek verscheen in 1683, anoniem. Hierin hekelde hij de vele bijgelovige reacties op de verschijning van een komeet in 1680, want Bayle vond bijgeloof nog gevaarlijker dan ongeloof. Heel populair werd zijn Dictionaire historique et critique (Historisch en Kritisch Woordenboek) uit 1697. In alfabetische volgorde beschreef hij hierin filosofische en religieuze personen en bewegingen die hij tussendoor bekritiseerde.
Latere Franse filosofen als Voltaire en Diderot beschouwden Bayle als hun voorganger en leermeester.
Tolerantie
De grootste verdienste van Bayle was zijn oproep tot verdraagzaamheid. Zelfs nadat rooms-katholieken in Frankrijk zijn ouders en 2 broers hadden gedood, bleef hij pleiten voor religieuze tolerantie, ook tegenover katholieken. Daarnaast verdedigde hij moslims en atheïsten, die destijds als bedreiging werden gezien.
Naam en ideeën leven voort
Rotterdam houdt zijn beroemde inwoner in ere. Zijn naam leeft voort in een school, een straat, de jaarlijkse Pierre Bayle-prijs voor cultuur- of kunstkritiek en de Pierre Bayle-lezing. Op campus Woudestein van de Erasmus Universiteit staat het Bayle-monument, een open huisje met bronzen zitbanken, uitspraken van Bayle en de tekst Le philosophe de Rotterdam. Het is ontworpen door de Rotterdamse kunstenaar Paul Cox.
