De voorgeschiedenis
De Molukse gemeenschap in Alphen aan den Rijn ontstond in 1965, toen een nieuw gebouwde woonwijk in gebruik werd genomen voor de huisvesting van Molukse gezinnen. Tot dan toe woonden deze gezinnen in zogenaamde ‘woonoorden’. De relatie tussen Nederlanders en Molukkers bestond op dat moment al meer dan 350 jaar. In 1599 arriveerden de eerste Nederlandse schepen, gelokt door de specerijenhandel, bij de Molukken, een eilandengroep in het oosten van de Indische Archipel. Er volgde een periode van koloniale overheersing door Nederland, waarbij de Molukse eilanden onderdeel werden van Nederlands-Indië.
Onafhankelijkheid
Nadat Japan de bezetting van Nederlands-Indië had opgegeven, maakten de Indonesiërs tijdens hun Onafhankelijkheidsoorlog (1945-1949) een einde aan de koloniale overheersing. In 1950 werd de onafhankelijke Republiek der Zuid-Molukken uitgeroepen, waartoe onder meer de eilanden Ambon en Ceram behoorden. Op dat moment waren er op Java nog ongeveer 4000 vooral Zuid-Molukse militairen van het KNIL (Koninklijk Nederlands Indisch Leger). Zij hadden aan de kant van de voormalige kolonisator gevochten en wilden zelf worden gedemobiliseerd op de Molukken of desnoods op Nieuw-Guinea. Dat was echter onmogelijk, omdat zij daar partij in een onafhankelijkheidsoorlog zouden worden.
Een delegatie KNIL-militairen dwong vervolgens bij de Nederlandse rechter een verbod af op onvrijwillige demobilisatie op Java. Omdat het KNIL op korte termijn werd opgeheven, moest er een noodoplossing komen: de militairen werden tijdelijk opgenomen in de Koninklijke Landmacht en, met hun gezinnen, op dienstbevel overgebracht naar Nederland. Hiervoor charterde de regering in 1951 elf boten, die in twaalf afvaarten de overtocht realiseerden. Aangekomen in Nederland, werden ze direct uit het leger ontslagen. Het verblijf in Nederland zou tijdelijk zijn. Maar de Nederlandse regering steunde de vorming van een Molukse republiek – en daarmee de terugkeer – niet. Die opstelling leidde tot jarenlange gespannen verhoudingen.
In Nederland werden de ongeveer 12.500 Molukkers verspreid gehuisvest in veelal geïsoleerd liggende ‘woonoorden voor Ambonezen’. Aan de ‘volledige verzorging’ van de Molukse gezinnen maakte de Nederlandse overheid in de loop van de jaren vijftig een eind. Vanaf het begin van de jaren zestig begon de bouw van ‘open woonwijken’ voor Molukkers. Om gemeenten tot medewerking te bewegen stond de centrale overheid voor dit doel extra nieuwbouw toe, bovenop het reguliere aantal te bouwen woningwetwoningen.
[Afb. 43-02 Kaju Putih]
Een kerkdienst in de houten voorganger van de huidige Molukse kerk Lachai-Roi in Alphen aan den Rijn. De predikant is ds. E.S. Patty van de Geredja Indjili Maluku (Moluks Evangelische Kerk). Foto uit 1990 of 1991 van Otto Tatipikalawan.
[GROOT]
De Molukse wijk
Zo kwam in 1965 in Alphen aan den Rijn de zogeheten Molukse wijk gereed, bij de Rijnhaven in Alphen-West. De Molukse gezinnen kwamen hier vanuit negen plaatsen. In de kampen daar had het leven, mede door de krappe behuizing, voortdurend onder spanning gestaan. Vaak leefde een gezin van tien personen op één kamer van vier bij zes meter. Geregeld kwam het tot onderlinge ruzies en handgemeen. In het begin gebeurde dat in de Alphense wijk ook wel, maar veel minder vaak en heftig. De betere woonomstandigheden hebben hierbij zeker een rol gespeeld.
Bij de vorming van de nieuwe gemeenschap speelde het kerkelijk geloofsleven een belangrijke rol. Naar het gevoel van de eerste generatie Molukkers maakte een eigen kerkgebouw de nieuwe woonomgeving compleet. Het oorspronkelijke houten gebouw werd in 1992 vervangen door het huidige stenen kerkgebouw Lachai-Roi.
Het eerste wijkgebouw
Inmiddels was in Zeeland de allereerste Molukse welzijnsstichting opgericht. Naar dit voorbeeld werd eind jaren zestig in Alphen een soortgelijk initiatief gestart, dat leidde tot de oprichting van de later herdoopte Stichting Kaju Putih. Om activiteiten te faciliteren streefde men naar een eigen gebouw, dat via de gemeente en met financiering vanuit Den Haag in 1972 werd gerealiseerd. Het werd in hout uitgevoerd.
Onmiskenbaar heeft dit wijkgebouw bijgedragen aan de integratie van de Molukse bevolkingsgroep in de Alphense samenleving. Voor jong en oud vormde dit het hart van de Molukse wijk. Zowel mensen uit de Molukse gemeenschap als van daarbuiten kwamen hier voor ontspanning, vertier, vorming en ontwikkeling. Eigen vrijwilligers gaven er huiswerkbegeleiding, samen met leden van de Leidse Studenten Ecclesia. In de zomervakanties waren er sport- en spelactiviteiten. De helft van de deelnemende kinderen was afkomstig uit de Molukse wijk, de andere helft merendeels van buurtschool Samen op Weg.
Rond 1990 gaf het Landelijk Steunpunt Educatie Molukkers hier de jongerencursus Portret-portret, gebaseerd op het gelijknamige fotoboek. Jongeren van de Molukken en uit Nederland spraken over hun familie, opleiding, werk, vrije tijd en de cultuur waarin ze leefden. Verder namen Molukse en andere Nederlandse jongeren eens per maand deel aan een LAN-party (Local Area Network). Daarbij sloten de deelnemers hun computers aan op één netwerk. Het idee was dat zij bestanden zouden uitwisselen, maar ze konden ook in een grote groep chatten, spelletjes spelen en nog veel meer.
Muziek is een belangrijk onderdeel van de Molukse cultuur. In de loop van de tijd zijn in de wijk naar schatting meer dan twintig reguliere muziekbands ontstaan, en in het kielzog daarvan zang- en dansgroepen. Ze maakten vaak gebruik van oefenruimten in het wijkgebouw. Meisjes tussen zeven en twaalf jaar oud werden begeleid door een oudere zangcoach. Zij bespeelden diverse instrumenten en brachten samen met twee gitaristen ook elders in het land Molukse liederen ten gehore.
Ten slotte waren er geregeld ontmoetingen en ontspannings- en voorlichtingsbijeenkomsten voor ouderen. Dat gebeurde in samenwerking met de welzijnskoepel Participe Alphen, de Landelijke Stuurgroep Molukse Ouderen en Stichting Pelita.
[Afb. 43-03 Kaju Putih]
Bij de viering van 35 jaar Molukse gemeenschap in Alphen aan den Rijn in 2000 gingen de twee eerste generaties Molukkers op de foto.
[Als het kan GROOT of in elk geval zo groot mogelijk]
Naar een stenen wijkgebouw
Na enkele decennia ging de staat van het houten wijkgebouw zienderogen achteruit. De Molukse gemeenschap wilde altijd al een permanent stenen gebouw. De gemeenteraad – met name de fracties van GroenLinks en RijnGouweLokaal – oefende druk uit op het gemeentebestuur om eindelijk de belofte voor een nieuw stenen gebouw na te komen. In 2019 ging de nieuwbouw van start. Evenals het oude wordt het nieuwe gebouw zowel gebruikt door de Molukse gemeenschap als door niet-Molukse gebruikersgroepen uit Alphen-West.
TEKST: I.P. (TJAK) REAWARUW
BEZOEKEN
- Wijkcentrum Kaju Putih (Dennenlaan 3, Alphen aan den Rijn).
- Moluks Evangelische Kerk Lachai Roi (Dennenlaan 12, Alphen aan den Rijn).
VERDER LEZEN
Tessel Pollmann en Juan Seleky, Istori-istori Maluku. Het verhaal van de Molukkers (Zutphen 1979).
Van Ambon Manisé naar de Bomenbuurt. 50 jaar Moluks erfgoed Alphen aan den Rijn (Moordrecht 2015).
Artikelenserie in De Viersprong 29 (2012) nr. 113 tot en met 32 (2015) nr. 123 en 33 (2016) nr. 126.
