Beetke van Rasquert
In 1524 bouwen Wigbold van Ewsum en zijn vrouw Beteke of Beetke Aelckema van Rasquert in de buurt van Midwolde een nieuwe borg genaamd Nienoert. In Middelstum bezitten ze ook een borg, Oldenoert. Het echtpaar investeert niet alleen in de borg, maar ook in veenderijen en zoutziederijen in de omgeving. Na de dood van haar man in 1528 zet Beetke deze ondernemingen voort. Zo verwerft zij onder andere grote hoeveelheden land in de buurt van Marum. In 1531 bemachtigt ze het erfelijk grietmanschap van geheel het Vredewold voor haar nog minderjarige zoon. De vrouwe van Nienoord werkt zich zo op tot een van de machtigste mensen in het Westerkwartier.
Vervening
Om het water uit de veenmoerassen af te voeren laat haar zoon Wigbold junior rond 1560 het Leekster Hoofddiep graven. Met het kanaal, dat uiteindelijk loopt van Zevenhuizen naar het Leekstermeer, kan het uitgewaterde, afgegraven en gedroogde veen als turf worden vervoerd naar de stad en daar worden verkocht. Die onderneming kost veel geld en Wigbold gaat na een aantal jaren al failliet. Pas in de 17e eeuw gaan de veenderijen van de familie Van Ewsum winst maken.
Anna van Ewsum
Zoon Willem van Ewsum, heer van Nienoord, Vredewold en Noordwijk heeft maar één kind, dochter Anna. Zij trouwt in 1657 met Carel Hieronymus, Freiherr von Inhausen und Knyphausen uit Oost-Friesland. Carel overlijdt al jong, waarna ze hertrouwt met zijn achterneef, Georg Wilhelm, vrijheer en later Graaf van In- en Kniphuizen. Tot in de negentiende eeuw bewoont deze adellijke familie de borg Nienoord. Over Anna weten we maar heel weinig; bekend is zij vooral door het marmeren praalgraf dat ze in 1665 voor haar eerste man Carel laat bouwen. De beeldengroep in de kerk van Midwolde in de barokstijl is gemaakt door Vlaamse beeldhouwer Rombout Verhulst. Het grafmonument toont de macht en de weelde van Anna en haar familie, die zich definitief in het Westerkwartier hebben gevestigd. Het benadrukt ook het verschil tussen deze machthebbers en het gewone volk.
Arm en rijk
Het steken van turf en het graven van kanalen is zwaar en ongezond werk. Zonder bemesting of andere maatregelen wordt het land waarvan de plaggen zijn afgestoken bovendien onvruchtbaar. Groningen-stad brengt daarom stadsmest naar de veenkoloniën in het oosten en stelt voorschriften op om het nieuwe land vruchtbaarder te maken. In de veengebieden rond Nienoord gebeurt dat allemaal niet. Daardoor ontstaat er slechte grond die je eigenlijk alleen als drassige wei kunt gebruiken. In ‘t Vredewold pachten boeren kleine stukken land waarop ze vrijwel alleen maar wat vee kunnen houden. Mede daardoor blijft het zuidelijke Westerkwartier heel lang een arme streek. De investeringen van de Van Ewsums in de vervening leveren hen veel geld op. Ook het geld dat de familie later investeert in de Westindische Compagnie (WIC) rendeert. Maar dat alles gaat ook ten koste van andere mensen – hier in het Westerkwartier, maar ook in Suriname en op de Antillen, waar duizenden mensen als slaven worden ingezet op plantages.
Eind 16e eeuw ontstaat bij de Leeksterschans het dorp Leek (De Leecke). De Heer en Vrouwe van Nienoord staan de bouw van een kerk toe, maar bepalen ook dat de huizen niet te groot mogen worden.
Thematische lijnen
- Leven in een kwetsbare delta - Nederland waterland
- Woord en beeld verbinden - taal, kunst en cultuur
- Wie telt er mee? - sociale (on)gelijkheid
- Wie bestuurt er? - politiek en samenleving
- Knooppunt van verbindingen – wereldeconomie
Verwijzingen
- Canon van Nederland: De Beemster;
- Canon van Drenthe: Mensinge (po); Mensinge (vo)
- Canon van Drenthe: Veen (po); Veen (vo)
- Canon van Groningen: Vervening en turfwinning;
- Borg – en Rijtuigenmuseum Nienoord in Leek
Andere borgen met een museum-functie:
- Freylemaborg Slochteren
- Menkemaborg Uithuizen
- Landgoed Verhildersum Leens
Educatief
- Help! Pieter Paard is weg! (groep 1 en 2)
- De beer van Bram (groep 1 en 2)
- Een portret van Anna (groep 5 en 6)
