Ulrik
Er wordt wel gedacht dat de Friezen op eigen kracht niet tot staatsvorming konden komen. Toch is er in ieder geval één voorbeeld dat dit tegenspreekt: het graafschap Oost-Friesland. Het succes van dat staatje is vooral de verdienste geweest van Edzard Cirksena, graaf van 1491 tot 1528, maar de grondslag is gelegd door zijn vader, de hoofdeling Ulrik Cirksena. Nadat die kans had gezien om de heerschappij in Emden, Norden en Aurich met omgeving stevig in handen te krijgen, werd hij in 1464 op eigen verzoek door keizer Frederik III verheven tot graaf van Oost-Friesland ‘van de Wester-Iems tot aan de Wezer’. Dat was een groter gebied dan hij in werkelijkheid beheerste, want zijn gezag reikte op dat moment lang niet tot aan de Wezer.
Tota-Frisia-traditie
Edzard was Ulrik’s tweede zoon. Zijn hoofddoel werd het om heel het gebied tot aan de Wezer onder zijn gezag te brengen. Hij had echter ook de ambitie om in westelijke richting te expanderen. Daarbij dacht hij in eerste instantie aan de Lauwers als westelijke grens. Dat was niet onrealistisch, want onder de hoofdelingen in de Groninger Ommelanden had hij veel aanhang. Toen bleek dat hij ook in Friesland, ten westen van de Lauwers, op aanhang kon rekenen, werd zijn ambitie nog groter: hij wilde heer worden van alle Friese landen van Vlie tot Wezer. Daarbij ging het hem veel meer om zijn persoonlijk en dynastiek belang, dan om het zoeken van aansluiting bij een oudere tota-Frisia-traditie uit de tijd van de Opstalboom.
Groningen
Bij zijn pogingen om zijn gebied naar het westen toe te vergroten, vond Edzard de stad Groningen op zijn weg. De benoeming van hertog Albrecht van Saksen tot gubernator en potestaat van Friesland in 1498, opende voor hem echter perspectieven. Hij erkende Albrecht, waarna ze gezamenlijk de aanval op Groningen inzetten. Ze wisten de stad echter niet in te nemen. Tot 1506 werkten Edzard en Albrecht’s opvolger nauw samen. Toen gaf Groningen zich over aan Edzard en erkende hem tegelijkertijd als heer. Edzard verklaarde daarop dat hij de stad uit naam van de keizer en niet van Georg ingenomen had. Hij werd nu ook nog aangesteld als stadhouder van de Ommelanden, in theorie voor de hertog van Saksen, maar in de praktijk ging hij helemaal zijn eigen gang. Bij de Saksische bestuurders in Westlauwers Friesland werd de angst dat Edzard ook daar de macht naar zich toe zou trekken, steeds groter. In 1512 lieten ze daarom twee vooraanstaande edellieden op verdenking van contacten met Edzard in Leeuwarden onthoofden.
Calvinisme
In 1513 slaagde Georg erin een grote coalitie tegen Edzard tot stand te brengen. Hoewel hij gesteund werd door de boerenbevolking, was Edzard niet opgewassen tegen Georg en zijn bondgenoten. De val van Appingedam, waar honderden burgers bij vermoord werden, betekende het eind van de heerschappij over de Ommelanden. Alleen in zijn eigen Oostfriese graafschap wist hij zich te handhaven. In 1519 stapte Edzard over naar het Lutheranisme. Katholieken, Lutheranen, Zwinglianen en Anabaptisten kregen nu de vrijheid van het woord. Deze zeer vroege godsdienstvrijheid in Oost-Friesland zou enkele decennia later een factor van belang in de Nederlandse geschiedenis worden, namelijk in de tijd van het opkomend calvinisme. Oost-Friesland, in het bijzonder Emden, diende toen als vrijhaven voor grote aantallen met inquisitie en dood bedreigde Nederlandse, waaronder ook Friese, protestanten.Als kleine staat, die lange tijd verbonden was met de Nederlandse Republiek, heeft Oost-Friesland nog bestaan tot 1807. Al eerder, in 1744, is het huis Cirksena uitgestorven. Sinds die tijd was de koning van Pruisen landsheer van Oost-Friesland.
--------------------------------------------------------------------------------------------------
Ulrik
Der wurdt wol tocht dat de Friezen op eigen krêft net ta steatsfoarming komme koene. Dochs is der yn alle gefallen ien foarbyld dat dit tsjinsprekt: it greefskip East-Fryslân. It sukses fan dat steatsje hat benammen de fertsjinste west fan Edzard Cirksena, greve fan 1491 oant 1528, mar de grûnslach is lein troch syn heit, de haadling Ulrik Cirksena. Nei’t dy kâns sjoen hie om de hearskippij yn Emden, Norden en Aurich mei omkriten stevich yn hannen te krijen, waard er yn 1464 op syn eigen fersyk troch keizer Frederik III ferheven ta greve fan East-Fryslân ‘fan de Wester-Iems oant de Wezer’. Dat wie in grutter gebiet as dat er yn werklikheid behearske, want syn gesach rikte op dat stuit lang net oant de Wezer.
Tota-Frisiatradysje
Edzard wie Ulrik syn twadde soan. Syn haaddoel waard it om hiel it gebiet oant de Wezer ûnder syn gesach te bringen. Hy hie lykwols ek de ambysje om yn westlike rjochting te ekspandearjen. Dêrby tocht er yn earste ynstânsje oan de Lauwers as westlike grins. Dat wie net ûnrealistysk, want ûnder de haadlingen yn de Grinzer Ommelannen hie er in soad oanhing. Doe’t bliken die dat er ek yn Fryslân westlik fan de Lauwers op oanhingers rekkenje koe, waard syn ambysje noch grutter, nammentlik om hear te wurden fan alle Fryske lannen fan Fly oant Wezer. Dêrby gie it by him folle mear om syn persoanlik en dynastyk belang as om it sykjen fan oansluting by in âldere tota-Frisia-tradysje út de tiid fan de Opstalsbeam.
Grins
By syn besykjen om syn gebiet nei it westen ta te fergrutsjen fûn Edzard de stêd Grins op syn wei. De beneaming fan hartoch Albrecht fan Saksen ta gubernator en potestaat fan Fryslân yn 1498 iepene foar him lykwols perspektiven. Hy erkende Albrecht, wêrnei’t se mei har beiden de oanfal op Grins ynsetten. Se koene de stêd lykwols net ynnimme. Oant 1506 wurken Edzard en Albrecht syn opfolger Georg nau mei-inoar op. Doe joech Grins him oer oan Edzard, en erkende him tagelyk as hear. Edzard ferklearre dêrop dat er de stêd út namme fan de keizer en net fan Georg ynnommen hie. Hy waard no boppedat oansteld ta steedhâlder oer de Ommelannen, yn teory foar de hartoch fan Saksen, mar yn de praktyk gie er dêr alhiel syn eigen gong. By de Saksyske bestjoerders yn Westerlauwersk Fryslân waard de eangst dat Edzard ek dêr de macht oan him lûke soe, hieltiten grutter. Yn 1512 lieten se dêrom twa foaroansteande Fryske eallju op fertinking fan kontakten mei Edzard yn Ljouwert ûnthalzgje.
Kalvinisme
Yn 1513 slagge it Georg om in grutte koalysje tsjin Edzard ta stân te bringen. Hoewol’t er stipe waard troch de boerebefolking, wie Edzard tsjin Georg en syn bûnsmaten net opwoeksen. De fal fan Appingedam, dêr’t hûnderten boargers by fermoarde waarden, betsjutte de ein fan syn hearskippij oer de Ommelannen. Allinnich yn syn eigen Eastfrysk greefskip wist er him te hanthavenjen. Yn 1519 gie Edzard oer nei it Lutheranisme. Katoliken, Lutheranen, Zwinglianen en Anabaptisten krigen no de frijheid fan it wurd. Dizze tige iere godstsjinstfrijheid yn East-Fryslân soe inkelde desennia letter in faktor fan belang yn de Nederlânske skiednis wurde, nammentlik yn de tiid fan it opkommende Kalvinisme. East-Fryslân, yn it bysûnder Emden, tsjinne doe as frijhaven foar grutte oantallen mei ynkwisysje en dea bedrige Nederlânske, dêrby ek Fryske, protestanten. As lytse steat, dy’t lange tiid nau ferbûn wie mei de Nederlânske Republyk, hat East-Fryslân noch bestien oant 1807. Al earder, yn 1744, is it hûs Cirksena útstoarn. Sûnt dy tiid wie de kening fan Prusen lânshear fan East-Fryslân.
