Konstytucja

Najważniejszy akt prawny w państwie

Periode
Tijd van burgers en stoommachines

Konstytucja jest najważniejszym źródłem prawa w państwie. O ,,państwie" mówimy, kiedy nad ludnością zamieszkującą dane terytorium sprawowana jest władza. Konstytucja mówi o tym, kto i w jaki sposób w praktyce sprawuje w państwie władzę. Holenderska konstytucja określa na przykład, jaka jest rola króla/królowej oraz ministrów, jak powinny być tworzone inne przepisy prawne oraz jakie są zadania sędziów, gmin oraz prowincji. Konstytucja określa ponadto wpływ i władzę obywateli w państwie.

Tekst konstytucji otwierają prawa podstawowe, które posiadają obywatele wobec państwa. Nie są to prawa, jakimi dysponują obywatele wobec siebie nawzajem, ale prawa mieszkańców do własnego życia, bez ingerencji państwa w ich przekonania i wybory życiowe.

Pierwszy artykuł konstytucji gwarantuje, że wszyscy ludzie, bez względu na odmienność i przekonania, będą równo traktowani przez państwo. Następne artykuły stwierdzają między innymi, że obywatele mają prawo do praktykowania własnej religii, swobodnej wymiany poglądów oraz publicznego wyrażania swojego zdania.

Państwo może ograniczyć takie wolności jak wolność wyznania bądź słowa tylko w przypadku, gdy jest to naprawdę konieczne. Ograniczenie czyjejś wolności może być nieodzowne, jeśli przykładowo ktoś stanowi zagrożenie dla innych. Państwo może zainterweniować w takiej sytuacji, jednak musi się to odbywać zgodnie z prawem.

W średniowieczu, gdy konstytucja jeszcze nie istniała, monarcha sprawujący władzę nie musiał postępować według określonych norm prawnych. W późniejszym czasie niektóre grupy społeczne otrzymały prawa wobec władcy, lecz dopiero od XVIII wieku posiada je każdy. Ponadto każda instytucja sprawująca władzę musi przestrzegać tych praw. W Holandii zostało to określone w konstytucji w 1798 roku; Konstytucja Królestwa Holandii, która obowiązuje do dziś, sporządzona została w 1815 roku.

Konstytucja nie podlega, w przeciwieństwie do innych ustaw, łatwej modyfikacji. Pomimo tego dokonano w niej poważnych zmian. W 1848 roku Wilhelm II zaakceptował zmniejszenie władzy królewskiej i zwiększenie władzy ludu. Zmiana ta była na tyle radykalna, że przygotowana przez znawcę prawa państwowego Thorbeckego konstytucja z 1848 roku uważana jest za dającą początek demokracji. Niemniej jednak, prawo wyborcze dla wszystkich mężczyzn zostało wprowadzone dopiero w 1917 roku; kobiety otrzymały wówczas bierne prawo wyborcze. Aktywny udział w wyborach mogły brać od roku 1919, jednak odpowiedni zapis w konstytucji wprowadzono dopiero w 1922 roku.

Wat is een grondwet?

De grondwet is de belangrijkste wet van een land. Er staat in beschreven wie de macht heeft en hoe die macht wordt uitgevoerd. Meestal staan in een grondwet ook grondrechten: belangrijke rechten en vrijheden van burgers. In de grondwet vind je de spelregels van een samenleving.

Soorten grondrechten

Er zijn twee soorten grondrechten. Klassieke grondrechten beschermen de burger tegen de staat, maar gelden ook voor burgers onderling. Deze grondrechten zijn bijvoorbeeld de vrijheid van meningsuiting, recht op privacy, recht op gelijke behandeling en kiesrecht. Een rechter kan over deze rechten uitspraak doen. Je kunt naar de rechtbank stappen als je bijvoorbeeld vindt dat iemand je discrimineert. Sociale grondrechten zijn er vooral voor de overheid: die moet goed voor haar burgers zorgen. Voorbeelden zijn het recht op een woning, onderwijs en gezondheidszorg.
Van onderdaan naar burger

Lange tijd is er helemaal geen grondwet. In de middeleeuwen is de koning de baas – zijn wil is wet. De mensen in het land zijn onderdanen die hem moeten gehoorzamen. Maar aan het eind van de 18^de eeuw zijn mensen in heel Europa het beu. Ze eisen meer burgerrechten en vrijheden. In Frankrijk vindt een revolutie plaats: de koning wordt verdreven en het land wordt een republiek.

De Franse Revolutie en Europa

Vrijheid, gelijkheid en broederschap: dat willen de opstandelingen in Frankrijk aan het eind van de 18^e eeuw. Al die hele eeuw lang zijn er mensen in Europa die protesteren tegen de oude manier van denken. Ze willen niet meer blind geloven wat de kerk of koning zegt. Ze willen hun gezond verstand gebruiken. Deze stroming noemen we de Verlichting. En uiteindelijk komen die ideeën van vrijheid en gelijkheid terecht in onze grondwet.
De eerste grondwet in Nederland

Eigenlijk is de eerste grondwet van Nederland de Staatsregeling voor het Bataafse volk van 1798. Alleen heet Nederland dan de Bataafse Republiek en hebben de Fransen er de macht. In de Staatsregeling gaat het voor het eerst over één staat, over rechten en plichten van burgers en over een gekozen volksvertegenwoordiging.

Een ondeelbaar land

Deze eerste grondwet in de Franse tijd is een breuk met de Republiek der Verenigde Nederlanden. Binnen de Republiek hadden de verschillende provincies veel macht. Maar nu is dat afgelopen. Nederland wordt een eenheidsstaat, met een nationale regering. De ideeën van de Franse revolutie krijgen ook voet aan de grond. Iedere burger is gelijk voor de wet en heeft vrijheid van meningsuiting, vergadering en drukpers. Maar ook vrijheid van godsdienst. Er komt een scheiding tussen kerk en staat: ze bemoeien zich niet meer met elkaar en regelen ieder hun eigen zaken.
Nederland een koninkrijk

In 1813 wordt Napoleon verslagen en trekken de Franse troepen zich terug. Nederland, dat een paar jaar een deel van Frankrijk was, wordt weer vrij. In 1815 wordt het Koninkrijk der Nederlanden uitgeroepen, met prins Willem Frederik van Oranje Nassau als eerste koning: Willem I. Er komt een nieuwe grondwet en die geeft vooral de vorst veel macht.

Vriendjespolitiek

De Staten-Generaal bestaan vanaf nu uit een Eerste en Tweede Kamer. De leden van de Eerste Kamer worden door Willem I gekozen – en die kiest natuurlijk voor zijn vrienden. Zo houdt hij de macht in handen. De Tweede Kamer mag wetsvoorstellen indienen, maar via de Eerste Kamer kan de koning die tegenhouden als ze hem niet bevallen. Maar wanneer zijn zoon Willem II hem in 1840 opvolgt, slaat in Europa opnieuw de vlam in de pan: burgers eisen hun rechten op.
Opstand in Europa!

In 1848 breken in heel Europa opstanden uit. De mensen zijn de macht van de koning zat. Ze willen een andere grondwet met meer vrijheid voor de burgers en minder macht voor de koning. In Nederland is dan Willem II aan de macht. Ook daar broeit het…

Protest in Den Haag

Als in Den Haag mensen met fakkels de straat op gaan naar het paleis, wordt Willem II zenuwachtig. Hij beseft dat hij veranderingen niet langer kan tegenhouden. Liever iets minder macht en op de troon blijven dan verstoten worden – zoals sommige andere vorsten in Europa. Hij besluit een commissie te benoemen die de grondwet moet aanpassen. Hoofd van die commissie is de politicus Thorbecke.
Thorbecke

De politicus Johan Rudolf Thorbecke leidt in 1848 de commissie die de grondwet moet hervormen. En hij durft! In zijn voorstel zijn de ministers verantwoordelijk voor hoe het land geleid wordt – niet langer de koning. Thorbecke weet Willem II te overtuigen: hij ondertekent de wet. Omdat burgers vanaf nu meer te zeggen hebben, is deze grondwet van 1848 de basis is van onze huidige democratie.

Addertje onder het gras

Hoewel… meer te zeggen? De volksvertegenwoordigers in de Tweede Kamer worden vanaf 1848 wel door burgers gekozen, maar het zijn alleen de rijke mannen die kiesrecht hebben. Pas in 1917, meer dan een halve eeuw later, mogen alle mannen stemmen. En twee jaar later, in 1919, krijgen ook vrouwen stemrecht. Tegenwoordig mag iedereen stemmen die de Nederlandse nationaliteit heeft en 18 is of ouder.
Discriminatie verboden

Omdat de grondwet de belangrijkste wet is, gaat veranderen niet zo makkelijk. De grote grondwetswijziging van 1983 nam meer dan 30 jaar in beslag! Hoofdstuk 1 van die vernieuwde grondwet beschrijft de grondrechten van de burgers. Het begint met Artikel 1: alle mensen in Nederland worden in dezelfde situatie gelijk behandeld.

Zijn en zeggen wat je wilt

Discriminatie om godsdienst, levensovertuiging, politieke overtuiging, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is verboden. Je bent vrij om te geloven wat je wilt. Om lief te hebben wie je wilt. Om te denken wat je wilt. Voor de wet is iedereen gelijk. Je hebt ook het recht om iets te vragen aan de overheid, of een klacht in te dienen. Je mag een brief sturen aan de burgemeester, de Tweede Kamer of een minister. Je hebt recht op antwoord – maar alleen als je je brief ondertekent! Er zijn ook andere manieren om de regering te laten weten wat je vindt. Handtekeningen verzamelen (petitie) bijvoorbeeld, of een protestmars organiseren. Ook dat is een belangrijk grondrecht van Nederlandse burgers: het recht van meningsuiting.