Lees voor

Het verraad van de Van Montfoorts

In de beginjaren van de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) wisselden ook in Hattem de kansen voor de Spanjaarden en de opstandelingen. Nadat de opstandelingen tijdelijk de macht gehad hadden, kwam Hattem in 1572 weer in Spaanse handen. De toenmalige machthebber, de drost als vertegenwoordiger van de stadhouder van Gelderland, werd vervangen door Willem van Montfoort. Maar er bleef bij de bevolking een hang naar aansluiting bij de calvinistische opstandelingen, die het in oktober 1576 in het hele gewest voor het zeggen kregen.

Periode
Tijd van ontdekkers en hervormers

Omwentelingspoging

Willem van Montfoort en zijn vader Lodewijk waren overtuigd katholiek. Door de verdrukking van de katholieken werden zij wellicht radicaler. Zij sloten eind september 1580 een verbond met de Spanjaarden. Dit leidde op 17 december van dat jaar tot de omwentelingspoging. 45 Spaanse soldaten werden ’s nachts door Willem van Montfoort in stilte de stad binnengelaten, nadat hij de Staatse knechten op het slot De Dikke Tinne dronken had gevoerd en ze er vervolgens opsloot. De Spanjaarden bezetten het slot en een van de stadspoorten. De officier van de opstandelingen, Wolter Hegeman, werd gearresteerd.

De tegenaanval

De inwoners van Hattem wachtten even af, totdat zij bekend werden met het geringe aantal Spaanse bezetters op het slot. Zij begonnen toen de tegenaanval, die leidde tot een flink aantal doden onder de Spanjaarden. De in de Dikke Tinne opgesloten vijand weigerde aanvankelijk, ook na fikse beschieting van het kasteel, te capituleren. Door tussenkomst van Hegeman gaven de belegerden zich op 28 december toch over, met uitlevering van de beide Van Montfoorts en hun vrouwen aan Hegeman. Lodewijk en Willem van Montfoort werden in Arnhem berecht en wreed geëxecuteerd.

Meer informatie:

Wolter Hegeman, Biografisch portaal van Nederland

Rechten

Heemkunde Hattem, CC-BY-NC

Prins Willem de Vijfde

Dit is een schilderij van prins Willem de Vijfde van Oranje Nassau. Tweehonderd jaar geleden is Nederland nog geen koninkrijk maar een republiek. Een land zonder koning. Wel is er is een stadhouder die het land bestuurt. Hij is verre familie van onze koningin. Willem de Vijfde is zo'n stadhouder.

Willem de Vijfde is geen koning, maar toch gedraagt hij zich wel zo. Hij woont in een mooi paleis en hij is getrouwd met prinses Wilhelmina van Pruisen. Ze is de zus van de koning van Pruisen.

Willem de Vijfde bestuurt het land, met de hulp van een kleine groep rijke burgers. Hij heeft als baas van het leger best veel macht. Maar steeds meer mensen zijn het niet eens met de manier waarop Willem het land bestuurt. Ze vinden dat de stadhouder teveel macht heeft. Ze noemen zich 'patriotten'.
De Patriotten

In de tweede helft van de achttiende eeuw is ons land niet meer zo rijk. De Gouden Eeuw is nu echt voorbij. Het land raakt zelfs in een crisis. Steeds meer mensen zeggen dat stadhouder Willem de Vijfde de schuld is van de crisis. Deze mensen noemen zich 'patriotten'.

In de Gouden Eeuw (1600-1700) verdiende Nederland heel veel geld aan de handel over zee. Maar in de tweede helft van de achttiende eeuw gaat het slecht met ons land. Er is zelfs crisis. Door een oorlog met Engeland leidt het land zware verliezen. De handel over zee ligt stil en er wordt bijna niets meer verdiend. Steeds meer mensen hebben honger. De Patriotten vinden dat het allemaal de schuld is van stadhouder Willem de Vijfde en van een aantal rijke families die al heel lang de baas zijn in ons land. Dat moet veranderen!

Geef toestemming voor cookies om externe inhoud weer te geven. Cookie-instellingen wijzigen
De Orangisten

Dit is Kaat Mossel. Eigenlijk heet ze Catherina Mulder. Ze is een beroemde orangist. Orangisten zijn aanhangers van stadhouder Willem de Vijfde. Ze blijven hem trouw. Ze vinden dat de stadhouder juist méér macht moet krijgen, zodat hij zijn werk beter kan doen.

Kaat Mossel is een doodgewone vrouw die mossels verkoopt in Rotterdam. Ze is fel tegen de patriotten. Regelmatig organiseert ze samen met haar vriendinnen demonstraties tegen de patriotten. Meestal leiden deze demonstraties tot geweld en brandstichting.

Ook vallen ze de patriotten lastig op de verjaardag van Willem de Vijfde. Ze moeten oranjelinten dragen en geld geven ter ere van de stadhouder. Uiteindelijk wordt Kaat opgepakt en gevangengezet.
'Aan het volk van Nederland'

De patriotten schrijven kranten en pamfletten om te laten zien dat het anders moet in Nederland. Een pamflet is een soort poster met kritische teksten erop. Ze worden stiekem verspreid. Een van de meest bekende pamfletten uit die tijd is 'Aan het volk van Nederland'. Het is geschreven door Johan Derk van der Capellen.

Johan Derk van der Capellen is een van de leiders van de patriotten. Hij vindt het heel belangrijk dat iedereen zijn boodschap te lezen krijgt. Daarom verspreidt hij zijn pamflet over heel Nederland. Hij roept iedereen op om zich te verzetten tegen stadhouder Willem de Vijfde, die hij de grote onderdrukker noemt. Johan is bang om opgepakt te worden, daarom zet hij zijn naam er niet onder. Het pamflet wordt 's nachts in het diepste geheim bij de mensen onder de deur door geschoven.
Vrijkorpsen

De stadhouder is ook de baas van het leger. Willem de Vijfde heeft daarom veel macht. Maar de patriotten richten kleine legertjes op waarover Willem géén macht heeft: vrijkorpsen. Ze leggen geld bij elkaar en kopen geweren en uniformen. Er zijn regelmatig flinke vechtpartijen tussen de patriotten en de orangisten. Er vallen zelfs doden.

In sommige steden in het westen van het land grijpen de patriotten de macht. De patriotten krijgen het voor het zeggen in steden zoals Haarlem, Gouda, Utrecht en Delft. Hier nemen zij nu de besluiten.

Willem de Vijfde heeft er niets meer te vertellen. Hij is bang voor de patriotten met hun wapens. Samen met zijn vrouw en kinderen vlucht Willem vanuit Den Haag naar Nijmegen. De Patriotten denken dat ze de strijd nu gewonnen hebben.
Wilhelmina van Pruisen

Willem de Vijfde is bang voor de patriotten met hun wapens. Samen met zijn vrouw Wilhelmina van Pruisen vlucht hij vanuit Den Haag naar Nijmegen. De patriotten denken nu dat ze gewonnen hebben. Willem vindt het eigenlijk ook wel best zo. Maar Wilhelmina laat het er niet zomaar bij zitten. Zij zal wel eens even laten zien wie de baas van het land is.

Wilhelmina vertrekt met een koets richting Den Haag. Maar onderweg houden patriotten haar tegen. Bij het plaatsje Goejanverwellesluis (vlak bij Gouda) moet Wilhelmina wachten in een boerderij. Ze mag voorlopig niet verder reizen. Uiteindelijk heeft Wilhelmina geen andere keus dan terug te keren naar Nijmegen. Ze is diep beledigd!
Goejanverwellesluis

Goejanverwellesluis is een klein plaatsje in de buurt van Gouda. Op 28 juni 1787 wordt Wilhelmina van Pruisen, de vrouw van Willem de Vijfde, door een aantal patriotten opgepakt en hier vastgehouden. Ze moet wachten in een boerderij en mag voorlopig niet verder reizen.

Wilhelmina was eigenlijk onderweg van Nijmegen naar Den Haag. Maar uiteindelijk kan ze weinig anders doen dan terugkeren naar Nijmegen. Ze is diep beledigd! In een brief vraagt Wilhelmina haar broer, de koning van Pruisen, om hulp. Hij stuurt een leger van maar liefst 20.000 soldaten!

Dit leger is veel te sterk voor de patriotten. De meesten vluchten naar Frankrijk. Willem en Wilhelmina kunnen nu weer terug naar Den Haag. Willem is er weer de baas. Maar als een paar jaar later Franse legers Nederland veroveren, keren de patriotten terug. Willem, Wilhelmina en hun kinderen moeten naar het buitenland vluchten.