De Wieringermeer is een jonge polder met een lange voorgeschiedenis. Het gebied werd vóór de drooglegging in 1930 veel bevaren, maar óók bewoond. Er waren kleine nederzettingen in de buurt van de grote getijdengeulen. Zelfs al in heel vroege tijden, tot wel 5300 jaar terug, leefde op de hoger gelegen gronden een kleine boerengemeenschap, die behoorde tot de Trechterbekercultuur. Na de stijging van de zeespiegel, ruim 4000 jaar geleden, was de Wieringermeer niet meer bewoonbaar. Alleen op de verhoogde stuwwallen van Wieringen en Texel woonden nog mensen.
Halverwege de negentiende eeuw ontstonden de eerste plannen voor de inpoldering van de Zuiderzee en het Waddengebied, maar het lukte niet om deze uit te voeren. Na de oprichting van de Zuiderzee Vereeniging in 1886 presenteerde ingenieur Cornelis Lely in 1891 zijn plan voor een kleinere opzet: afsluiting van de Zuiderzee door het aanleggen van een afsluitdijk en drooglegging van de Wieringermeer en drie andere IJsselmeerpolders. Het vooruitzicht dat er door de drooglegging van de Wieringermeer ruim 20.000 hectare landbouwgrond kon worden gewonnen werd toegejuicht, maar er was ook veel verzet, vooral vanuit de visserij. De toekomst van de vele vissersdorpen zag er bij afsluiting van de Zuiderzee somber uit. Het duurde daarom nog lang voordat een besluit over de inpoldering van de Zuiderzee genomen werd.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog (1914–1918) kon Nederland geen voedsel importeren en bleek hoe belangrijk het was om binnen de landsgrenzen voldoende landbouwgrond te hebben voor de nationale voedselvoorziening. Bij de watersnoodramp van 1916 kwamen grote delen van Noord-Holland onder water te staan en in 1918 was er een grote hongersnood. Dit gaf de doorslag. In 1918 werd de Zuiderzeewet aangenomen. Nederland had inmiddels veel ervaring met inpolderen. In tegenstelling tot vroegere droogmakerijen, die door rijke particulieren werden uitgevoerd, was de uitvoering van de Zuiderzeewerken geheel in handen van de staat. De Wieringermeer werd ingepolderd door een dijk van de Noord-Hollandse kust bij Medemblik naar het eiland Wieringen; de Zuiderzee werd afgesloten door een dijk van Den Oever naar Friesland. Cornelis Lely stierf in 1929. Hij maakte de voltooiing van de inpoldering van de Wieringermeer in 1930 niet mee.
De Wieringermeer was niet de eerste inpoldering van de Zuiderzeewerken. Al in augustus 1927 was de Proefpolder Andijk drooggelegd, om op deze 40 hectare uit te vinden wat de beste manier was om de zilte grond in cultuur te brengen. Intussen werd ook de 18 kilometer lange Wieringermeerdijk aangelegd en werden twee gemalen gebouwd: het elektrische gemaal Lely bij Medemblik en het dieselgemaal Leemans bij Den Oever. Beide gemalen zijn nu rijksmonumenten. Het leegpompen van de Wieringermeer begon in februari 1930. De drooglegging was een half jaar later voltooid. De aanleg van de Afsluitdijk werd afgerond in 1932. De Zuiderzeewerken werden in 1975 beëindigd met het aanleggen van de Houtribdijk tussen Enkhuizen en Lelystad.
Na de drooglegging duurde het nog even voordat de polder werd bewoond en de nieuwe landbouwgronden in gebruik konden worden genomen. De grond was aanvan- kelijk zout en niet geschikt voor het verbouwen van gewassen. Om de Wieringermeer bewoonbaar te maken werd wel meteen een begin gemaakt met het bouwen van boerderijen en dorpen. Ook werden de wegen en vaarten aangelegd en werden bomen en struiken aange- plant. Bijzonder voor Wieringerwerf is een terp van vier hectare, waar de inwoners bij een dijkdoorbraak heen konden vluchten. Dit kwam in 1945 goed van pas, toen de Wieringermeer onder water werd gezet door de Duitsers. De terp is nog steeds goed zichtbaar. Marinus Jan Granpré Molière, adviseur van de Dienst der Zuiderzeewerken, had grote invloed op het ontwerp van de dorpen en het landschap van de Wieringermeer.
Met de komst van de inwoners ontstond een geheel nieuwe gemeenschap. Boeren uit heel Nederland mochten solliciteren naar een plek in de Wieringermeer. Tussen 1934 en 1942 werden 476 boerderijen in pacht uitgegeven en er kwamen 37 staatslandbouwbedrijven. De boerderijen werden in verschillende typen gebouwd, afhankelijk van de bedrijfsvoering – akkerbouw of gemengd bedrijf – en de grootte van het bedrijf. De eerste boerderijen hadden het woon- en het werkgedeelte onder één kap, net als gebruikelijk bij de Noord-Hollandse stolpboerderij, maar later werden ook kop-rompboerderijen gebouwd, zoals in Friesland.
In de crisisjaren 1930–1940 was de werkloosheid in Nederland groot. Bij de bouw van de dorpen in de Wieringermeer werden werklozen ingezet. Het waren werkverschaffingsprojecten, gefinancierd door de staat. In 1930 werd begonnen met de bouw van Slootdorp, het eerste dorp van de Wieringermeer. In 1931 volgden Wieringerwerf en Middenmeer. In een rap tempo werden er huizen, winkels, scholen en kerken gebouwd. Krei- leroord, het vierde en kleinste dorp, werd pas in 1957 gebouwd voor de huisvesting van landarbeiders, die nodig waren bij het bewerken van de grond en andere agrarische activiteiten. Toen het dorp er eenmaal was, liep de behoefte aan landarbeiders terug als gevolg van mechanisatie van de landbouw. Het dorp bleef daarna klein, terwijl de overige drie dorpen groeiden.
Het gebied werd vanaf 1930 bestuurd door de Voorlopige Directie van de Wieringermeer, en sinds 1937 door de Directie van het Openbaar Lichaam de Wieringermeer. In 1941 werd de Wieringermeer een zelfstandige gemeente. Sinds 2012 is de Wieringermeer, samen met de voormalige gemeenten Wieringen, Anna Paulowna en Niedorp, een deel van de gemeente Hollands Kroon.
Kijk verder
- Wie een bezoekje wil brengen aan de Wieringermeer kan eens gaan kijken bij Gemaal Lely in de buurt van Medemblik en Gemaal Leemans bij Den Oever.
- Er is ook een wandelroute uitgezet in het Robbenoordbos. Een historisch belangrijke plek is het uitkijkpunt ‘Gat in de Dijk’ geworden, de plaats waar de dijk in de laatste maanden van de Tweede Wereldoorlog door de bezetters met explosieven is doorbroken.
- Een filmpje over de drooglegging van de Wieringermeer vind je in de korte film uit 1930: 'De Wieringermeer valt droog'. Bron: YouTube Matthijs Rodijk
