De nederzetting Lochem is ontstaan aan een kruising van handelswegen (Zutphen-Westfalen, Deventer-Westfalen) en aan de rivier die we tegenwoordig Berkel noemen. De graven van Zutphen zijn de grootgrondbezitters en hun hof moet ergens in Lochem hebben gestaan. Van de ligging, de aanwezigheid van een hof en de aanwezigheid van een windmolen op de Hoge Enk gaat een economische stimulans uit die de nederzetting van het omringende land onderscheidt.
Locheym
Lochem zal zijn begonnen als een aantal bij elkaar gelegen hoeven ten noorden van de Hoge Enk en ten zuiden van de rivier aan een doorwaadbare plaats. Dit was gunstig voor handelsdoeleinden en tolheffing. De naam Locheym geeft de belangrijkste aanwijzing voor de ouderdom. Hierin zit namelijk 'heem', wat woonplaats betekent. Dit element raakte na de tiende eeuw in onbruik. Vermoedelijk is Lochem door Franken gesticht.
Hof
Van de aanwezigheid van een hof van de heren van Zutphen is voor het eerst sprake in een rekening uit 1294/5. Gezien de pachtopbrengst moet het een grote hof zijn geweest. Eind dertiende eeuw vallen alle horige goederen van de graaf in de huidige gemeenten Lochem en Ruurlo onder deze hof. Op de Hoge Enk laat de graaf een windmolen bouwen waar horigen hun graan (moeten) laten malen.
Van de ligging aan de handelsweg naar Westfalen, de aanwezigheid van een hof en de aanwezigheid van een windmolen gaat een economische stimulans uit die de nederzetting van het omringende land onderscheidt. Op 9 juli 1233 krijgt Lochem stadsrecht van graaf Otto II van Gelre. Dat betekent niet dat Lochems aanblik drastisch wijzigt, maar wel dat de burgers er andere rechten genieten dan op het omringende platteland.
Muren en grachten
Zo konden de stedelingen hun eigen bestuur inrichten, onafhankelijk van de kasteelheren uit de omgeving. En zo kon de stad eigen inkomsten genereren via marktrecht, waagrecht, tolrecht en molenrecht. Het duurde zeker nog wel een eeuw voordat sprake was van stadse allures met muren en grachten. Maar de plattegrond van de Lochemse binnenstad, zoals die toen ontstond, is nog vrijwel ongewijzigd.
Rechten
Wout Klein 2021, CC-BY-NC-SA
