3350 v. Chr. - 3050 v. Chr.

Reuzenstenen

Tijd van jagers en boeren

Rollende stenen
IJstijden zijn perioden in het verleden waarin het klimaat veel kouder is dan tegenwoordig. Tijdens de ijstijden breiden gletsjers zich enorm uit. Ze vormen grote ijskappen. Zo ook tijdens de laatste ijstijd. Het ijs uit Scandinavië breidde zich uit tot aan Denemarken, Noord-Duitsland en Noord-Nederland. Het ijs was zo sterk dat het vanuit Scandinavië zand en stenen meenam. 10.000 jaar geleden liep de laatste ijstijd af. De dikke ijslaag begon te smelten. Enorme stenen bleven liggen in Nederland. De mensen uit de prehistorie gebruikte deze stenen 5000 jaar geleden voor het maken van grafkelders. De zogenaamde hunebedden.

Reuzen of…?
Heel lang is het een mysterie geweest hoe de mensen in prehistorie, zonder machines, zulke zware stenen konden stapelen. Er werd zelfs geopperd dat de hunebedden waren gebouwd door reuzen! Sommigen zeggen dat het woord hunebed daar ook vandaan komt. Een heun is een ander woord voor reus, een heunebed. Een bed voor een reus. Tegenwoordig weten we dat het gewoon mensen waren die heel slim de soms 25.000 kilo wegende stenen over boomstammen rolden.

Hoe bouw je een hunebed?
Eerst werden er stenen rechtop gezet. Daarna werd de ruimte tussen de stenen gevuld met aarde, tot de hoogte van de stenen. Daarna werd het graf afgedekt met grote stenen. Het graf werd dan binnenin weer leeggehaald zodat een ruimte ontstond. Op de vloer werden stenen gelegd en de 'muren' werden bedekt met leem. Leem is een soort klei. De dode werd in deze ruimte gelegd. Daarna maakten de bouwers het graf dicht met klei en zand.
Het was een hele klus om iemand te begraven! Waarschijnlijk kreeg niet iedereen zo'n speciale begrafenis. Er wordt verondersteld dat alleen heel belangrijke mensen in een hunebed zijn begraven, maar er zijn nooit menselijke resten gevonden. Die waren al helemaal vergaan. Wel zijn er veel potten, stenen bijlen, pijlpunten en kralen in de hunebedden gevonden. De dode kreeg die mee in het graf. Dat noemen we een grafgift. De mensen geloofden dat de dode deze goed kon gebruiken in een leven na de dood. De aardewerken potten hadden de vorm van een trechter. Daarom noemen we de mensen en gewoonten uit die tijd de trechterbekercultuur. Deze boeren leefden vooral van akkerbouw en veeteelt. De boeren gebruikten de potten bijvoorbeeld om de oogst en zaden in op te slaan.

Wat is er over?
Bijzonder is dat er in Nederland alleen nog maar hunebedden te vinden zijn in Drenthe en in Groningen. Het overgrote deel 52 van de in totaal 53 stuks liggen in Drenthe. Daardoor zijn de hunebedden echt bij Drenthe gaan horen. Waarschijnlijk lagen er in Nederland veel meer hunebedden. De stenen zijn in de loop van de tijd gebruikt als fundering voor kerken en andere grote gebouwen. Ook werden de dijken versterkt met de hunebedstenen. In 1734 werd het slopen van hunebedden verboden dankzij één van de eerste monumentenwetten ter wereld. Rond 1870 werden de hunebedden voor het eerst onderzocht en afgegraven door archeologen.

Van Giffen
Wist je dat de grondlegger van de archeologie in Nederland een Groninger was? Albert Eggens van Giffen werd in 1884 geboren in Noordhorn. Hij heeft in zijn leven heel veel betekend voor de archeologie. Hij zette zich onder andere in voor het onderzoek en de bescherming van de hunebedden. Hij bracht alle toen nog bestaande hunebedden in kaart. Ook verrichtte hij als archeoloog bij de hunebedden bodemonderzoek. In 1928 publiceerde hij hierover een boek dat nog steeds als standaardwerk wordt beschouwd.

Burgeroorlog in Bosnië-Herzegovina

In het vroegere Joegoslavië in Midden-Europa woonden verschillende volken samen in één land. In 1990 valt het land uit elkaar omdat de volken niet meer samen willen leven. Vanaf 1991 ontstaan er burgeroorlogen tussen de verschillende bevolkingsgroepen. Ook in Bosnië-Herzegovina.

Er zijn veel verschillen tussen de bevolkingsgroepen in Joegoslavië. Sommigen zijn moslim, anderen christen. Sommigen voelen zich Serviër, anderen Bosniër of Kroaat. Ook spreken ze verschillende talen.

President Tito weet er lange tijd voor te zorgen dat Joegoslavië ondanks alle verschillen een eenheid blijft. Als hij sterft wordt het steeds onrustiger in het land. De verschillende volken willen land voor zichzelf, waar alleen hun volk leeft. Joegoslavië begint uit elkaar te vallen. Er ontstaan verschillende landen, meestal op een bloedige manier.

Eén van de landen waar oorlog wordt gevoerd is Bosnië-Herzegovina. Hier wonen Bosniërs en Serviërs. De Bosniërs zijn moslim, terwijl de Bosnische Serviërs christen zijn. De Bosnische Serviërs willen een groot stuk land voor zichzelf, zonder Bosnische moslims. De Bosnische moslims verzetten zich hiertegen.
Nederlanders op vredesmissie

De oorlog in Bosnië-Herzegovina wordt steeds erger. De Verenigde Naties proberen de oorlog te beëindigen door speciale soldaten ('blauwhelmen') op 'vredesmissie' te sturen. Nederland is één van de landen die gaan helpen. De Nederlandse blauwhelmen krijgen een legerbasis bij het Bosnische stadje Srebrenica.

De Nederlandse soldaten krijgen de codenaam 'Dutchbat'. Dutchbat mag niet zelf vechten, maar moet in de gaten houden dat de Bosnische Serviërs de Bosnische moslims niet aanvallen. Hierdoor hebben de Dutchbat-soldaten alleen lichte wapens, en maar 10 kogels per persoon. Ze kunnen dan ook niet op tegen het leger van de Bosnische Serviërs.

Na de oorlog komt er veel kritiek op de vredesmissie. Veel mensen denken dat de ramp in Srebrenica voorkomen had kunnen worden als Dutchbat meer wapens had gehad en wel tegen de Bosnische Serviërs had mogen vechten.

Er komt een groot onderzoek naar de vredesmissie. Het Nederlandse kabinet onder leiding van minister-president Kok voelt zich verantwoordelijk, en treedt af. De ramp in Srebrenica is een zwarte bladzijde in de Nederlandse geschiedenis. De regering is voorzichtiger geworden in het uitvoeren van vredesmissies.
Generaal Ratko Mladić

In de oorlog in Bosnië-Herzegovina stonden het Bosnisch Servische leger en de Bosnische moslims tegenover elkaar. Generaal Ratko Mladić leidde het Bosnisch-Servische leger. Mladić wordt verantwoordelijk gehouden voor de aanval op Srebrenica. Al voor deze aanval werkte hij mee aan het vermoorden van grote groepen Bosnische moslims.

Mladić wil niet gestraft worden voor zijn daden en probeert zijn straf te ontlopen. Pas op 26 mei 2011, zestien jaar na de aanval op Srebrenica, wordt hij opgepakt in het huis van een familielid. In Den Haag wordt er een rechtszaak tegen hem gevoerd door een speciale rechtbank. Hier worden ook andere mensen berecht die een rol hadden in de oorlog in Bosnië-Herzegovina.

Eén van die mensen is een officier uit het Bosnisch-Servische leger, Naser Orić. Tijdens de oorlog in Bosnië-Herzegovina had Orić de leiding over een deel van het Bosnisch-Servische leger bij Srebrenica. Hij wordt verantwoordelijk gehouden voor het aanvallen van Bosnisch-Servische dorpen. Bij deze aanvallen werden gebouwen in brand gestoken en de Bosnisch-Servische inwoners vermoord. Het zijn dus niet alleen de Bosnische Serviërs geweest, die wreedheden hebben begaan. Zoals in bijna elke oorlog ligt het ingewikkelder.
De Nederlandse legerbasis

De legerbasis van de Nederlandse Dutchbat-soldaten is het terrein van een oude accufabriek bij Srebrenica. Wanneer de Bosnische Serviërs steeds dichterbij komen, vluchten er grote groepen Bosnische moslims naar de Nederlandse basis. Hier hopen ze veilig te zijn voor de Bosnische Serviërs. Maar lang niet iedereen kan in de oude fabriek slapen.

Dutchbat besluit dat bejaarden, zieken en kinderen voorrang krijgen. De rest moet buiten blijven. Op een gegeven moment zijn er wel 40.000 mensen op het kleine terrein. De legerbasis raakt overvol.

Helaas wordt ook de legerbasis van de Nederlandse soldaten aangevallen door de Bosnische Serviërs. De Nederlanders krijgen van de legerleiding van de Verenigde Naties geen toestemming om zich met hun wapens te verdedigen. Ook een verzoek om de Nederlandse legerbasis met vliegtuigen ('luchtsteun') te komen verdedigen, wordt door de VN afgewezen.

De Nederlandse soldaten kunnen dus niets anders dan doen wat de Bosnische Serviërs zeggen. Zij bepalen wat er gaat gebeuren en de Nederlandse soldaten staan machteloos.
Vluchten naar de bergen

In Srebrenica worden de Bosnische moslims beschermd door de Nederlandse soldaten. Maar als het Bosnisch-Servische leger steeds dichterbij komt, vluchten zo'n 15.000 Bosnische moslims de bergen in, op zoek naar veiligheid. De helft hiervan wordt alsnog vermoord door de Bosnische Serviërs, die de moslims de bergen in volgen.
Scheiden van mannen en vrouwen

Op 11 juli 1995 valt het Bosnisch-Servische leger de Nederlandse legerbasis bij Srebrenica binnen. De Bosnische vluchtelingen en de Nederlandse soldaten worden ingesloten. De Bosnische Serviërs willen dat alle mannen en jongens worden gescheiden van de vrouwen, kleine kinderen en bejaarden. Er worden bussen uit Srebrenica gehaald om ze te kunnen wegvoeren.

De Servische soldaten selecteren de mensen. De vrouwen, kleine kinderen en bejaarden moeten in de bussen gaan zitten. De mannen en jongens blijven achter.

Behalve de Serviërs weet op dat moment nog niemand wat er precies zal gaan gebeuren. Later worden ook de mannen en jongens in bussen weggevoerd. Op een andere plek worden zij vermoord. Meer dan 8000 Bosnische jongens en mannen komen om het leven.
Genocide in Bosnië-Herzegovina

Dit is een monument voor de slachtoffers van de aanval op Srebrenica. Op het monument zijn de namen van de slachtoffers van de oorlog te lezen. Op de achtergrond zie je de begraafplaats. De moord op de Bosnische moslimmannen in Srebrenica wordt 'genocide' genoemd.

Genocide is het woord voor het vermoorden van grote groepen mensen om hun geloof en/of hun afkomst. Vaak is er van tevoren een plan gemaakt, maar na afloop wordt dat door de daders meestal ontkend.

In juli 1995 werden in Srebrenica bijna 8000 Bosnische moslimmannen- en jongens weggevoerd. Ze worden naar verschillende plekken gebracht langs de rivier de Drina. Veel slachtoffers worden geblinddoekt. Soms worden ook hun handen en voeten vastgebonden. Daarna worden ze vermoord.

De Bosnische Serviërs proberen de slachtoffers te verstoppen door ze in grote massagraven bij elkaar te leggen. Hierdoor is het na de oorlog moeilijk om de mensen terug te vinden en te ontdekken wie ze waren. Nog steeds worden er graven gevonden van jongens en mannen die werden vermoord in de oorlog in Bosnië-Herzegovina.
Ook voor Dutchbat een ramp

De genocide in Srebrenica is in de eerste plaats verschrikkelijk voor alle vrouwen en kinderen die hun mannen, vaders, zoons en broers moeten missen. Maar ook voor de soldaten van Dutchbat is het een ramp. Zij waren machteloos toen er veiligheid van hen verwacht werd. Veel ex-soldaten kunnen daar nog steeds niet van slapen.

Het waren vaak jonge mannen en vrouwen die als Dutchbat-soldaat naar Srebrenica moesten. In het begin probeerden ze er het beste van te maken. Ze sloten vaak vriendschap met de Bosnische bevolking en met de kinderen.

Maar toen het erop aan kwam, konden ze de Bosnische moslims niet verdedigen tegen het Bosnisch-Servische leger. Dat geeft een verdrietig, boos en machteloos gevoel, waar sommige soldaten de rest van hun leven last van blijven houden. Het woord daarvoor is 'oorlogstrauma'.