Een eigen parochie
Over de vroege geschiedenis van de kerk in Den Ham is vrijwel niets bekend. Het enige dat nog resteert van de oude kerk is de toren. Het is een stoere toren, met spitsboogramen in gotische stijl. Op de oudste tekening die van de kerk bekend is, gemaakt door Cornelis Pronk in 1732, kan men zien dat het schip van de kerk waarschijnlijk ook in gotische stijl was gebouwd.
Torenklokken
Ook de beide torenklokken geven enige indicatie van de ouderdom van het gebouw. De oudste en kleinste klok is gemaakt in 1414, gezien het opschrift: "Jhezus Maria Johannes Ani MCCCCXIV". De grootste torenklok heeft als opschrift: "Salvator is mijn name; Mijn gelut zij Gode bequame. Den levendigen rop ick, den doden bescrey ick; Hagel ende donder werstur ick, Henrick de Tremonya me fecit, Anno MCCCCCXX." Deze is dus gemaakt in 1520. De derde klok is van jonge datum; deze werd pas in 1972 geplaatst bij de renovatie van de toren.
Nieuwbouw
Aangenomen wordt dat de parochiekerk gebouwd is in de periode 1325-1400. In een oorkonde, gedateerd 5 juni 1412, wordt gesproken van de Onze Lieve Vrouwenkerk in Den Ham. Hoogstwaarschijnlijk was Den Ham in 1397 al een afzonderlijk kerspel met een eigen parochiekerk. Deze kerk is enkele malen verbouwd. In 1839 werd de kerk geheel vernieuwd. Nieuwbouw werd mogelijk nadat in 1838 van Z.M. de Koning een toezegging was ontvangen van een bijdrage van 7000 gulden in de nieuwbouwkosten. De 15de-eeuwse toren werd gehandhaafd. In 1956/1957 werd de kerk gerestaureerd en aanzienlijk uitgebreid. Een nieuwe beuk werd dwars op de oude kerk gebouwd. Door architect Jan Jans werd daarbij het kerkgebouw uit 1839 als uitgangspunt gehanteerd. Toren en kerk staan op de lijst van rijksmonumenten.
Interieur
Bijna gelijktijdig met de nieuwbouw van de kerk in 1839 werd in 1841 ook een nieuw orgel in gebruik genomen. De bekende orgelbouwer J.C. Scheuer & Zoon uit Zwolle bouwde het instrument. Dit monumentale orgel is in 1974 geheel gerestaureerd en uitgebreid. Deze uitbreiding, analoog aan de Scheuerorgels in Sneek en Zwolle, vond plaats door Flentrop Orgelbouw te Zaandam. De preekstoel, die een Renaissance-vormgeving heeft, dateert uit 1628. Als doopvont doet dienst een voormalig zandstenen offerblok. Voor Den Ham is het jammer dat het originele Bentheimer zandstenen doopvont, met veel ornamenten, nu te pronk staat in de Twentse Welle in Enschede.
Reformatie
Over de aard van het kerkelijk leven van vroeger is ook nauwelijks iets bekend. In de markeboeken worden de namen van enkele predikanten in Den Ham genoemd, maar dat is het dan ook zo ongeveer. De vroegst genoemde is Henricus Lubbertinck, die geboren is in Emlichheim. In 1555 was hij nog pastoor in Hellendoorn; in 1575 werd hij pastoor in Den Ham. Nadat hij in 1586 de kerkordening van de synode van Overijssel had getekend, is Lubbertinck tot de Reformatie overgegaan en hervormd predikant geworden. In 1603 is hij als predikant in Den Ham gestorven. De naamketen van predikanten vermeldt verder onder meer dat in 1604 Hieronijmus Herolt als eerste calvinistenleraar en dominee in Den Ham optrad. Op de provinciale synode van 1598 werd de eerste klassikale indeling bekendgemaakt, waarbij Den Ham onder de classis Zwolle kwam.
Heilige traditie
Wat de geloofsvoorstellingen betreft kan men ervan uitgaan dat de overgang van rooms-katholicisme naar het protestantisme een geleidelijk proces is geweest. De inwoners van Den Ham lieten zich niet zomaar op andere gedachten brengen en hielden vast aan vertrouwde patronen. Dr. Balke, een oud-predikant van Den Ham, beschreef de religieuze eigenheid van de Hammenaren als volgt: De dingen gaan zoals ze gaan; de mens moet zich daarbij neerleggen. Geloof is niet zozeer wat de kerk leert, maar daar waar ik vertrouwen in heb. De traditie is nog heilig. "Het is aaltied zo ewes" is vaak een doorslaggevend argument. Norm is wat de "luu" vindt. Typisch voor de mentaliteit is ook het opgaan van het individu in de gemeenschap, waarbij men er vooral beducht voor is daar niet boven uit te stijgen. Op die eeuwenoude patronen hebben noch katholicisme noch protestantisme volledig vat gekregen.
