De op 1 juli 1805 opgerichte Vlaardingse afdeling van de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen speelt een voortrekkersrol in het ontwikkelen van zaken waar ook het gewone volk van kan profiteren. De instelling draagt haar educatieve idealen uit door het organiseren van tentoonstellingen, lezingen en het oprichten van scholen, zoals de ‘Volksteekenschool’ en de ‘Nutsbewaarschool’.
De gewone burger krijgt de mogelijkheid om boeken te lenen. In 1886 wordt er een volksbibliotheek en in 1912 een vakbibliotheek opgericht. Deze volksbibliotheek is echter niet de eerste. Al in 1827 is boekhandelaar Reinier Kikkert van mening dat literatuur ook voor het volk beschikbaar moet zijn. Hij is dan ook de oprichter van de eerste openbare leesbibliotheek.
Omstreeks die tijd ontstaan ook de eerste leesgezelschappen zoals De Honingbij (1826-1917), Onderling Genoegen (1839-1960) en Chrysosthomus (1852-1973).
En er gebeurt nog meer. In 1817 verrijst Zaal 'Harmonie', met aangrenzend een lommerrijke theetuin. Hierin laten de in het theatertje optredende verenigingen zich portretteren door de ‘Photografische Ateliers’ van Ball, Dijkers, Muns en Niestadt (zie ‘Zaal Harmonie’).
In het begin van de twintigste eeuw krijgt de stad zelfs een echt museum, de ‘Vlaardingsche Oudheidkamer en Visscherijmuseum’ (zie ‘Vlaardingsche Oudheidkamer en Visscherijmuseum’).
Het aantal leesgezelschappen, toneelgroepen, muziekgezelschappen en zangverenigingen neemt in aantal en verscheidenheid toe. Hiervan zijn de ‘Vlaardingsche Mannen Zangvereeniging Orpheus’ (zie De ‘Vlaardingsche Mannen Zangvereeniging Orpheus’) en de ‘Toneel- en Letterlievende Vereniging Varia' ook nu nog actief.
In het begin van de twintigste eeuw kan iedere Vlaardinger met of zonder kerkelijke en/of politieke achtergrond zich wel in een of ander gezelschap vinden en het verenigingsleven bloeit als nooit tevoren.
Toneelvereniging Varia lichten we er hier even uit.
‘Toneel- en letterlievende Vereniging Varia'
Op 8 januari 1873 wordt in lokaal De Vriendschap aan de Groeneweg de ‘Toneel- en letterlievende Vereniging Varia' opgericht, met als doel ‘Veredeling en beschaving, het verschaffen van aangename avonden aan zich zelf en ingezetenen, benevens oefening in de uiterlijke welsprekendheid’. De zinspreuk luidt 'Luctor et Emergo'.
De toneelvereniging kent in haar bestaan vele hoogtepunten. Het koperen jubileum, in augustus 1885, wordt uitbundig gevierd in een voor deze gelegenheid prachtig versierde Zaal Harmonie. De avond begint met een ‘feestouverture’ gevolgd door een toespraak van voorzitter J. Boerdam. Hierin herdenkt hij niet alleen de oprichting van de toneelvereniging maar ook de in 1749 opgeheven Vlaardingse rederijkerskamer 'D' Akerboom’.
Het tableau vivant ‘Huiselijk leed’ krijgt veel lof evenals het blijspel ‘Eene vergadering van het feestcomité’. De ‘kunstlievende leden en hunne dames’ bieden aan het eind van de avond het bestuur van Varia een nieuw vaandel aan. Daarna gaan de voetjes tot in de vroege uurtjes van de vloer.
Naast de vele voorstellingen in de Vlaardingse Harmonie, treedt Varia ook in andere plaatsen op. In onder meer Maassluis, Oud-Beijerland, Oudenhoorn, Rozenburg, Steenbergen en Strijen is het toneelgezelschap een graag geziene gast.
In diverse grotere plaatsen, zoals Utrecht, Haarlem en Dordrecht, neemt Varia deel aan toneelwedstrijden. En dat doet ze niet onverdienstelijk, want regelmatig sleept het gezelschap een eerste prijs in de wacht.
Ook tijdens de jaarlijkse ruiteravonden van de Landelijke Rijvereniging ‘De Maasruiters’ uit Maasland, zorgen de blijspelen die Varia opvoert, voor een geliefd intermezzo.
Na een dip in de Tweede Wereldoorlog probeert de vereniging onder het voorzitterschap van W. Moerman de draad weer op te pakken.
Op 8 januari 1948 viert Varia haar vijfenzeventigjarig bestaan met de drukbezochte jubileumvoorstelling ‘Dokter Bavino’.
De toenmalige wethouder van onderwijs, H.K. van Minnen, benadrukt in zijn toespraak de grote betekenis van Varia voor het culturele leven in Vlaardingen. Hierna biedt hij, namens het voltallig aanwezige college van B&W en ‘hunne dames’, het bestuur de gouden penning van de Gemeente Vlaardingen aan.
De meeste voorstellingen, vaak met bal na, vinden plaats in Zaal Harmonie en vanaf 1952 in de gloednieuwe Stadsgehoorzaal.
Varia blijft jarenlang een belangrijke rol in het Vlaardingse culturele leven spelen. De toneelvereniging krijgt hiervoor tijdens de viering van het honderdjarig bestaan in 1973 de erkenning die zij verdient; een gouden medaille met oorkonde. Burgemeester Jan Heusdens reikt de gedenkpenning die avond namens het gemeentebestuur uit.
Na deze gouden jaren is de belangstelling voor het amateurtoneel inmiddels zienderogen teruggelopen.
Toch zorgt ook nu de inmiddels honderdvijftig jaar oude toneelvereniging met een weliswaar klein maar enthousiast groepje leden, voor een jaarlijks optreden. Zij het zónder bal na…
