Onvrede
Burgers en enkele adellijke heren in de Nederlanden zijn ontevreden met het gezag van de Spaanse Koning in de Nederlanden. In 1568 mondt dat uit in een opstand. Het conflict gaat over godsdienst: mag iedereen geloven wat het geweten hem of haar ingeeft? Maar de opstand gaat ook om belastingen en om de vrijheid van steden en gewesten om hun eigen regels te bepalen. Friesland en de Unie van de Ommelanden kiezen de kant van de opstandelingen. Groningen-stad komt in 1580 aan de andere kant te staan…
Oorlog
Met manschappen uit de Ommelanden probeert Wigbold II van Ewsum de stad in 1580 in te nemen, maar dat mislukt. Tot 1594 woedt er daarna een felle oorlog in de Ommelanden tussen de troepen van de Staten-Generaal (de Staatsen) onder leiding van de Friese stadhouder Willem Lodewijk van Nassau en die van de Spaanse stadhouder van Groningen, Francisco Verdugo. In 1581 leveren zij slag bij Noordhorn, waarbij de Spaanse troepen winnen. Er komen ongeveer tweeduizend soldaten om en Noordhorn wordt vrijwel geheel verwoest. Nog eeuwenlang zien mensen rond de verjaardag van de slag spookachtige verschijnselen. Later in het jaar is er ook een slag bij Visvliet, die de Spanjaarden dan weer verliezen.
Op strategische plekken werpen allebei de legers aarden wallen op. Een groot deel van de oorlog bestaat eruit, deze zogenoemde schansen op elkaar te veroveren. In deze schansenoorlog wisselen de schansen bij Aduarderzijl en Enumatil zo een paar maal van vlag. Alleen de schans van Niezijl (vroeger: Bomsterzijl) blijft aldoor in Staatse handen. Geïnspireerd door Romeinse teksten over oorlogvoering veranderen Willem Lodewijk en zijn neef Maurits in 1589 hun tactiek. Met de bouw van nieuwe schansen sluiten zij alle aanvoerwegen naar Groningen af. In 1594 capituleert de stad.
Reductie
In het vredesverdrag – de zogenoemde Reductie van Groningen – worden Stad en Ommelanden samen het zesde gewest van de Republiek der verenigde Nederlanden: Stad en Lande. De helft van de zetels in de gewestelijke staten is voor vertegenwoordigers van de stad, de andere helft voor die van de Ommelanden. Het Westerkwartier wordt een van de Kwartieren van die Ommelanden; Vredewold, Langewold, Humsterland worden onderkwartieren. Middag geldt wel als vierde onderkwartier. Binnen het Westerkwartier vormt de Ruigewaard een aparte grietenij en vanaf 1637 geldt dat ook voor de Heerlijkheid Visvliet. Ook al besturen ze nu samen het gewest, tussen stad en land zal het nog lang niet heel erg boteren: landjonkers en burgers hebben andere belangen en dus blijven de tegenstellingen bestaan.
Reformatie
In het nieuwe gewest krijgt het protestantse geloof volgens de leer van Calvijn een bevoorrechte positie. Toch worden andere groepen gelovigen snel ook weer gedoogd. De overgang van het ene naar het andere geloof na 1594 gaat niet met veel geweld gepaard, maar duurt wel lang. Nog tientallen jaren kom je in kerken heiligenbeelden en kaarsen tegen. En ondanks alle boetepreken van dominees vieren mensen in het Westerkwartier maar wat graag katholieke feesten zoals vastenavond (carnaval) en Sint Maarten. In de volksmond heet die dominee ook nog eeuwenlang gewoon ‘pastoor’.
Rond 1600 worden alle kloosters in het Westerkwartier gesloten en afgebroken – de stenen worden hergebruikt voor nieuwbouw in de stad. Van het enorme klooster in Aduard blijft alleen de voormalige ziekenzaal over – deze is nu in gebruik als de dorpskerk (zie venster 5). De enorme hoeveelheden land en andere bezittingen van het klooster komen in handen van het nieuwe gewest Stad en Lande. Dat verpacht de grond tegen zeer gunstige voorwaarden aan boeren in de streek, wat goed uitpakt voor de landbouw in de streek [zie ook Venster 20].
Thematische lijnen
- Wat geeft betekenis? - zingeving en levensbeschouwing
- Wat weten wij? - kennis, wetenschap en innovatie
- Wie bestuurt er? - politiek en samenleving
Verwijzingen
- Canon van Nederland: De Opstand;
- Canon van Groningen:
- Het einde van een onafhankelijk bestaan;
- De Reductie;
- Het Ommelander Landrecht;
Educatief
Vriend en Vijand (vernieuwd) groep 7 en 8
