Geloftesteen
In 1888 kwam bij afgravingen in Bitgum een monumentale geloftesteen aan het licht: de Hludana-steen. De Latijnse inscriptie maakte duidelijk dat het voorwerp uit het begin van de jaartelling stamde. Er stond: ‘Aan de godin Hludana hebben de pachters van de visserij, toen Quintus Valerius Secundus de hoofdpachter was, hun gelofte betaald, vrijwillig en naar verdienste.’ Hludana was een belangrijke godin, niet alleen van de Friezen maar ook van andere volkeren. Langs de Rijn zijn nog vier van zulke aan Hludana gewijde geloftestenen gevonden. Het gebruik van het oprichten van gelofte- of votiefstenen stamde uit de Romeinse beschaving. In de Romeinse tijd werd dit ook in ons land, zij het in aangepaste vorm, geïntroduceerd. Men wijdde de stenen niet aan Romeinse, maar aan inheemse goden.
Boeren
Onze kennis over de Romeinse periode in het Friese gebied is gebaseerd op enerzijds archeologische vondsten als deze steen en anderzijds op passages in het werk van klassieke, Griekse en Latijnse auteurs. Zij noemen de Friezen in het begin van de jaartelling als bewoners van het gebied tussen de Oude Rijn bij Katwijk en de Eems en om grote meren heen. Dat waren de Flevomeren die hebben gelegen op de plaats van de tegenwoordige IJsselmeerpolders en noordwestelijk daarvan, tussen Staveren en Enkhuizen. Maar schriftelijke bronnen uit het gebied zelf, zoals deze Hludanasteen, zijn erg zeldzaam. Wat er is wijst erop dat de Friezen boeren waren. Ze betaalden de Romeinen belasting in de vorm van ossenhuiden. Hoe de verhouding tussen Romeinen en Friezen was, is nog altijd niet helder. Was Friesland bezet gebied?
Vreedzame contacten
De grens van het Romeinse Rijk – de ‘limes’ – was de Rijn. Zuidelijk daarvan was de streek zeker naar Romeins model georganiseerd. De Romeinen hadden er kastelen (castellae) gebouwd en wegen aangelegd waarlangs de legers trokken. Mede door hun militaire superioriteit hebben de Romeinen echter ook op het noordelijk gelegen Friese gebied grote politieke en culturele invloed gehad. Vondsten van geïmporteerd Romeins sieraardewerk, godenbeeldjes en Romeinse munten wijzen op vreedzame contacten, maar af en toe was er ook sprake van conflicten.
Verritus en Malorix
Het bekendst is wel de Friese opstand uit 28 na Christus. De Romeinen meenden dat de ossenhuiden die de Friezen leverden niet groot genoeg waren. Bij deze gelegenheid zouden de Friezen de Romeinse legioenen hebben verslagen en ook het castellum Flevum (waarschijnlijk bij Velsen in Noord-Holland) hebben belegerd. De Romeinse historicus Tacitus schreef later dat de naam van de Friezen onder de Germanen daarom beroemd was. Ook weten wij dat twee Friese aanvoerders, Verritus en Malorix, in 58 na Christus naar Rome trokken om keizer Nero toestemming te vragen om land langs de Rijn te mogen gebruiken. In het land van de Frisii zijn enkele plaatsen waar Romeinse soldaten waren gelegerd. Ook dienden er Friezen in Romeinse krijgsdienst, bijvoorbeeld in het noorden van Engeland bij de muur van Hadrianus. Al met al kan men concluderen dat de Romeinen in de eerste eeuwen van onze jaartelling grote invloed hebben gehad in het Friese territorium, maar dat dit niet onmiddellijk kan worden aangeduid als bezet gebied.
Ontvolking van Fryslân
Een ander, later gevolg van de klassieke teksten over de Friezen was dat er heel lang een beeld heeft bestaan dat ‘wij Friezen’ vanaf vóór Christus tot ‘nu’ toe op dezelfde plek zouden hebben gewoond. Dat gaf veel status – ouderdom wekt nu eenmaal ontzag –, maar het beeld is langzamerhand toch achterhaald. In de tijd van de grote Volksverhuizingen is het Friese gebied ontvolkt. Tussen 350 en 450 na Christus, toen het Romeinse Rijk in verval raakte, zijn de Frisii over wie de klassieke auteurs schreven, hoogstwaarschijnlijk naar andere streken getrokken. Later wist men dat niet meer. De klassieke vermeldingen van de ‘Frisii’ zijn hierdoor nadien belangrijk geweest voor het ontstaan van een zelfbewuste Friese cultuur.
-------------------------------------------------------------------------------------------------
Beloftestien
Yn 1888 kaam der by ôfgravings yn Bitgum in monumintale beloftestien te foarskyn: de Hludana-stien. Oan de Latynske ynskripsje is te sjen dat it om in foarwerp giet dat út it begjin fan de jiertelling stammet. Der stie: ‘Oan de goadin Hludana ha de pachters fan de fiskerij, doe’t Quintus Valerius Secundus haadpachter wie, harren ûnthjit betelle, frijwillich en neffens fertsjinst.’ Hludana wie in wichtige goadin, net allinne fan de Friezen, mar ek fan oare folken. Lâns de Ryn binne noch fjouwer fan sokke beloftestiennen dy’t oan Hludana wijd wiene, fûn. De gewoante fan it oprjochtsjen fan belofte- of fotyfstiennen komt út de Romeinske tiid. Yn dy tiid waard dat ek te by ús, sij it yn oanpaste foarm, yntrodusearre. De stiennen waarden net oan Romeinske, mar oan goaden út ús eigen lân wijd.
Boeren
Us kennis fan de Romeinske perioade yn it Fryske gebiet is basearre op oan de iene kant argeologyske fynsten lykas dizze stien en oan de oare kant op passaazjes yn it wurk fan klassike, Grykske en Latynske auteurs. Dy ha it oer de Friezen yn it begjin fan de jiertelling as bewenners fan it gebiet tusken de Alde Ryn by Katwyk en de Iems, en om grutte marren hinne. Dat wiene de Flevomarren, dy’t lein ha op it plak dêr't no de Iselmarpolders lizze en noardwestlik dêrfan, tusken Starum en Inkhuzen. Mar skriftlike boarnen út it gebiet sels, lykas dizze Hludana-stien, binne tige seldsum. Wat der is, wiist derop dat de Friezen boeren wiene. Hja betellen de Romeinen belesting yn de foarm fan oksehûden.Hoe’t de ferhâlding tusken de Romeinen en de Friezen wie, is noch hieltiten net helder. Wie Fryslân beset gebiet?
Freedsume kontakten
De grins fan it Romeinske Ryk – de limes – wie de Ryn. Súdlik dêrfan wie it gebiet nei Romeinsk model organisearre. De Romeinen hiene dêr kastielen (castellae) boud en wegen oanlein, dêr’t de legers by lâns lutsen. Mei troch harren militêre superioriteit ha de Romeinen lykwols ek op it noardlike Fryske gebiet grutte politike en kulturele ynfloed hân. Fynsten fan ymportearre Romeinsk sierierdewurk, goadebyldsjes en Romeinske munten tsjutte op freedsume kontakten, mar út en troch wiene der ek konflikten.
Verritus en Malorix
It bekendst is wol de Fryske opstân fan 28 nei Kristus. De Romeinen mienden dat de oksehûden dy’t de Friezen leveren, net grut genôch wiene. By dy gelegenheid soene de Friezen de Romeinske legioenen ferslein ha en ek it kastellum Flevum (nei alle gedachten by Velzen yn Noard-Hollân) belegere ha. De Romeinske histoarikus Tacitus skreau letter dat de namme fan de Friezen ûnder de Germanen dêrom ferneamd wie. Ek witte wy dat twa Fryske oanfierders, Verritus en Malorix, yn 58 nei Kristus nei Rome teagen om oan keizer Nero tastimming te freegjen om lân bylâns de Ryn brûke te meien.
Yn it lân fan de Frisii binne in pear plakken dêr’t Romeinske soldaten legere wiene. Ek tsjinnen der Friezen yn Romeinske kriichstsjinst, lykas yn it noarden fan Ingelân, by de muorre fan Hadrianus. Al mei al kin konkludearre wurde dat de Romeinen yn de earste ieu fan ús jiertelling grutte ynfloed hân ha yn it Fryske territoarium, mar dat dat fuortdaalk noch net as beset gebiet oantsjut wurde kin.
Ûntfolking fan Fryslân
In oar, letter gefolch fan de klassike teksten oer de Friezen wie, dat der hiel lang in byld bestien hat, dat ‘wy Friezen’ fan foar Kristus ôf oant ‘hjoed de dei’ op itselde plak wenne ha soene. Dat joech frijwat status – âlderdom ropt no ienris ûntsach wekker –, mar it byld is sa njonkelytsen dochs efterhelle. Yn de tiid fan it grutte Folksferfarren is it Fryske gebiet ûntfolke rekke. Tusken 350 en 450 nei Kristus, doe’t it Romeinske Ryk yn it neigean rekke, binne de Frisii dêr’t de klassike auteurs oer skreaunen, nei alle gedachten nei oare kriten tein. Letter wisten de minsken dat net mear. De klassike fermeldings fan de Frisii ha dêrtroch letter wichtich west foar it ûntstean fan in selsbewuste Fryske kultuer.
