De (Nieuwe) Hollandse Waterlinie
De Nieuwe Hollandse Waterlinie diende ter vervanging van de uit eind 17de eeuw daterende (Oude) Hollandse Waterlinie. Een groot verschil tussen de oude en de nieuwe linie was dat de stad Utrecht binnen de nieuwe linie viel. Door het land ten oosten van de linie te inunderen (onder water te zetten) wilden men de steden van Holland beschermen tegen vijandelijke troepen. Door de steeds toenemende reikwijdte van de projectielen kwamen de forten steeds verder van de steden te liggen. Ieder fort moest voldoen aan specifieke eisen en zijn daarom stuk voor stuk uniek.
Militair landschap
De Hollandse Waterlinie is ook een militair landschap waar niet gebouwd mocht worden om zo een vrij schootsveld te behouden. Het landschap werd op die manier behoed voor verstedelijking. De onderwaterzettingen (inundaties) dienden grondig te zijn voorbereid om te zorgen dat er overal voldoende, maar ook weer niet te veel, water zou zijn. Omdat er toch allerlei stukken overbleven waarover een vijand zich een weg zou kunnen banen (accessen), was het nodig daar verdedigingswerken zoals forten aan te leggen. In West Betuwe waren dat naast Fort bij Asperen ook nog het Fort bij Vuren (1844) en het Fort bij de Nieuwe Steeg (1878). Sinds 2005 is de waterlinie een Nationaal Landschap. In 2022 kwam de waterlinie ook op de Unesco werelderfgoedlijst.
Stelling van de Linge
De kronkelige Linge met zijn dijken en uiterwaarden vormde een kwetsbaar gebied in de waterlinie. Bij de verdediging ervan vanuit Fort bij Asperen was ook de Wapenplaats bij Asperen aan de overkant van de Linge betrokken. Daar werd de inlaatsluis aan die kant van de rivier bewaakt. Samen met het Fort Nieuwe Steeg en de Geschutsbanken achter de Diefdijk, Batterijen aan de Meerdijk en de Nieuwe Lingedijk vormden ze de Stelling aan de Linge.
Waaiersluizen
De sluizen bij Asperen, op de grens tussen Zuid-Holland en Gelderland, waren van vitaal belang voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De riviersluizen stuwden het water hoog op, zodat het via de (dubbele) inlaatsluizen naar de polders tussen Maas en Waal kon stromen. Deze laatsten zijn ‘waaiersluizen’, uitgevonden door waterbouwkundige Jan Blanken. Ze waren revolutionair omdat de sluis tegen hoog water in kan draaien en eenvoudig te bedienen is door één man. In vredestijd konden en kunnen de waaiersluizen bij Asperen overtollig water afvoeren naar de Linge.
Nieuwe bestemmingen
Fort bij Asperen is in 2012 volledig gerestaureerd. De Genieloods is volledig verbouwd tot een horecalocatie en kreeg een kelder met ruimte voor een keuken, toiletgroepen en vergaderzaal. Van najaar tot voorjaar is het fort een overwinteringsplek voor vleermuizen. Ook Fort bij Vuren is in gebruik voor horeca en kan men er overnachten. Het fort biedt sinds 2017 huisvesting aan het Sky of
Hope WO2- en Vliegeniersmuseumvliegeniersmuseum. Fort bij Herwijnen is omgedoopt tot Geofort. Het forteiland is omgevormd tot een educatief museum waar alles om de toekomst van de aarde draait. De thema’s klimaat, energie en water staan hierin centraal.
Bronnen:
- Jan Hans Brand, De Hollandse Waterlinie.
- Marinus van Maaren, Herwijnense vertellingen.
- W.A. Elberts, Geschiedenis des Vaderlands, 1860.
Rechten
Marjan van Ooijen, CC-BY-NC
