Zo’n tweehonderd jaar lang is de stadhouder de baas in Friesland. Deze verblijft, samen met zijn familie, in het stadhouderlijk hof in Leeuwarden. Friesland maakt onderdeel uit van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Meer dan nu mogen de provincies en steden zelf hun regels bepalen. Dat verandert aan het einde van de achttiende eeuw. De stadhouder wordt steeds minder populair, mede door verschillende oorlogen en economische problemen. Er ontstaan protestgroepen, die ook wel de patriotten worden genoemd. Zij willen een nieuw bestuur, zonder stadhouder. Om dat voor elkaar te krijgen, schuwen ze geen geweld.
Boze burgers
In Leeuwarden zijn ook steeds meer patriotten te vinden. Het zijn boze burgers, van rijk tot arm, die allemaal hun eigen redenen hebben om de stadhouder te verjagen. In 1786 eisen de patriotten invloed op het bestuur in Leeuwarden. Zonder succes: een jaar later grijpt de stadhouder militair in. Veel patriotten vluchten teleurgesteld naar het buitenland.
Voetballen met schedels
In 1795 valt het Franse leger de Republiek binnen. De laatste stadhouder, Willem V, vlucht naar Engeland. Het bestuur van Friesland en ook het stadsbestuur van Leeuwarden wordt naar huis gestuurd. Voortaan kiest de bevolking wie de stad bestuurt. Dit is de Bataafse Revolutie. Veel gevluchte patriotten keren weer terug. Het moet een nieuw begin worden. Daarom moet alles dat met de ‘Oranjes’ te maken heeft weg. Schilderijen van stadhouders worden vernietigd en monumenten kapotgeslagen. Boze patriotten plunderen zelfs de Grote Kerk in Leeuwarden, waar de stadhouderlijke familie begraven ligt. Leeuwarders gooien met de botten en voetballen met de schedels van de Friese Nassau’s, zo gaat het verhaal.
Van stadhouder naar koning
In de jaren die volgen zijn er regelmatig opstanden en gevechten in Leeuwarden. Wie tegen de verandering is, wordt opgesloten in het Blokhuis. In de stad lopen ook Franse soldaten rond, die in weeshuizen en scholen verblijven. Na een paar jaar is er echter weinig van het nieuwe bestuur over. De Fransen, onder leiding van keizer Napoleon, grijpen de macht. Dat duurt tot 1813, als Napoleon hier zijn macht verliest. De oudste zoon van de gevluchte stadhouder, keert in hetzelfde jaar terug naar Nederland. Hij wordt geen stadhouder, maar Willem I, de eerste koning van het ‘nieuwe’ Nederland.
De Canon van Leeuwarden is een initiatief van het Historisch Centrum Leeuwarden
