Modern geloof
In de veertiende eeuw ontstaat vanuit Deventer de beweging van de Moderne Devotie. Aanhangers van die beweging vinden dat het in het geloof niet om uiterlijke dingen moet gaan, maar om de innerlijke band van een mens met God en om de zorg voor elkaar. Leken – mensen die geen priester of kloosterling zijn -gaan samen wonen en werken als monniken, maar leggen geen kloostergelofte af: de Begijnen en de Begarden. Het klooster van Aduard speelt een belangrijke rol in de verspreiding van de ideeën van de Moderne Devotie. Aanhangers van deze stroming in de kerk worden er Abt.
Humanisme
In de late middeleeuwen is het klooster van Aduard zo groot als een stad. Daarnaast bezit het land, boerderijen, huizen en dorpen verspreid over alle noordelijke gewesten. Ze heeft een buitenschool waar novieten worden opgeleid: de roode school, nu een buurtschap tussen Bedum en Middelstum. In Aduard zelf is er een binnenschool met een voor die tijd reusachtige bibliotheek. Vanaf het midden van de vijftiende eeuw worden de school en haar boekerij beroemd: geleerden uit heel Europa bezoeken het klooster en praten er met elkaar over het geloof en over de goede vertaling van oude teksten.
Rijke en geleerde mensen gaan zich in heel Europa meer interesseren voor de cultuur van de oude Grieken en Romeinen. Deze humanisten gaan teksten in hun oorspronkelijke, klassieke vorm bestuderen en komen zo afwijkingen op het spoor in wetteksten en in de Bijbel. Aduard is een centrum van dit Bijbelse humanisme. Geleerden die het klooster bezoeken schrijven elkaar brieven in het zuivere Latijn van Romeinen als Cicero en discussiëren over de Bijbel en over de kerk. De leden van deze Aduarder Kring durven ook kritisch te zijn. Zo heeft Wessel Gansfort (1419-1489), zoon van een broodbakker in de Herestraat in Stad, kritiek op de verkoop van aflaten en op het vereren van heiligen. Hij gelooft niet in wonderen en stelt de positie van de paus ter discussie. Een andere bekend lid van de Aduarder kring is Rudolf Agricola (Roelof Huisman, 1444-1485), die oud-Grieks kan lezen en schrijven, maar ook kerkmuziek componeert en orgels bouwt. Erasmus ziet hem als een van zijn belangrijkste inspiratiebronnen. Gansfort, Agricola en ook Regnerus Praedinius (Reinier Veldman, 1510 – 1559). hebben kritiek op de katholieke kerk – Praedinius wordt zelfs verbannen. Maar net als Erasmus willen ze de kerk niet verlaten, maar van binnenuit veranderen.
Boekdrukkunst
Rond 1450 waait uit China de kunst van het drukken met losse karakters of letters over. Het wordt daardoor veel goedkoper om boeken en ander drukwerk te maken. Ook leken gaan lezen, studeren en aan wetenschap doen. Sicke Benninge uit Noordhorn is eerst Grietman in Oosterdeel Vredewold. Hij trouwt daarna een rijke vrouw in Groningen en wordt daar bierbrouwer en stadsbestuurder. In 1528 publiceert hij na dertig jaar onderzoek een kroniek over de geschiedenis van de Friezen – die volgens hem van de Trojanen afstammen. Dat is natuurlijk nepnieuws, maar grote delen van zijn kroniek zijn heel betrouwbaar.
Thematische lijnen
- Wat geeft betekenis? - zingeving en levensbeschouwing
- Woord en beeld verbinden - taal, kunst en cultuur
- Wat weten wij? - kennis, wetenschap en innovatie
Verwijzingen
- Canon van Nederland: Erasmus;
- Kanon van Fryslân: De Aytta’s
- Sicke Benninge: Croniken der Vrescher Landen mijtten Zoeven Seelanden ende der stadt Groningen
