1500-1558

Karlo V

Nizozemlje pod jedinstvenom upravom

Periode
Tijd van ontdekkers en hervormers

U prvoj polovini šesnaestog veka Nizozemlje su činila različita područja sa sopstvenim zakonima i propisima. Međutim, sva ova područja su imala nešto zajedničko: Habzburškog vladara Karla V. Karlov otac, vojvoda Filip Lepi, bio je potomak vladajuće dinastije Burgundije, koja je krajem četrnaestog veka došla u posed velikog broja vojvodstava i grofovija u Nizozemlju. Njegova majka je bila naslednica krune španskih kraljevina Aragona i Kastilje. Kako je Filip umro dok je Karlo još bio mlad, Karlo je svoju vladavinu započeo rano. Kao petnaestogodišnjak je, 1515. godine, postao vladar Nizozemlja, a godinu dana kasnije i kralj Španije i španskih poseda u Novom svetu, da bi 1519. godine bio izabran za cara Svetog rimskog carstva nemačkog naroda.

Prvi put nakon Karla Velikog u Evropi je jedan vladar vladao tako velikim carstvom. Međutim, vladati carstvom gde sunce nikad ne zalazi donelo je sa sobom i probleme. Suočen sa nezadovoljstvom nemačkih kneževa, napredovanjem Turaka i francuskim kraljem koji je nepoverljivo pratio napredak njegovih snaga, Karlo je išao iz rata u rat. To je zahtevalo mnogo novca, koji je delom pristizao i iz prosperitetnog Nizozemlja. U međuvremenu je pokušao da stavi Nizozemlje pod jedinstvenu upravu i osvojio je poslednje preostale nezavisne pokrajine u ovom regionu: Hroningen i Helre (današnji Helderland).

Nisu svi podržavali ovakvu centralizovanu upravu. Gradovi su se bunili protiv visokih poreza i čuvali su svoje privilegije, dok je plemstvo štitilo svoje funkcije od Karlovih novih činovnika. Mnoge pristalice i simpatizeri reformacije povećavali su tenziju. Karlo je izuzetno držao do jedinstva crkve i preduzimao oštre mere protiv onih koji su bili drugačijeg mišljenja: oni koji su kritikovali Rimokatoličku crkvu stvarali su podele. Uveo je stroge zabrane za jeretike, na zaprepašćenje sve brojnije grupe gradskih otaca i plemstva koji su propovedali versku toleranciju.

Bilo mu je tek pedeset pet godina kada je abdicirao 25. oktobra 1555. godine, u Zlatnoj sali svoje palate u Briselu, potpuno iznuren brigama o administrativnoj situaciji i kostoboljom. Uz podršku mladog princa Vilema Oranskog, ispričao je prisutnima o svojoj ljubavi prema Nizozemlju, mnogim naporima koje je uložio tokom svoje vladavine i greškama koje je napravio. Nakon toga tražio je oproštaj i zamolio prisutne da njegovom nasledniku, sinu Filipu II, budu podjednako odani kao što su njemu uvek bili. Poslednji period svog života, Karlo je proveo u jednom španskom manastiru, gde je i umro 1558. godine.

Karel de Vijfde

Karel de Vijfde, geboren in Gent, is net 15 jaar oud als hij 'heer der Nederlanden' wordt. Een jaar later wordt hij bovendien koning van Spanje en van de Spaanse gebieden in Midden- en Zuid-Amerika. En in 1519 - hij is dan 19 jaar - wordt hij gekozen tot keizer van het Duitse Rijk. Hij heerst dan over het grootste rijk sinds Karel de Grote.

Zwakke gezondheid

Karel de Vijfde is niet zo knap als zijn vader, Filips de Schone (de mooie). En hij is ook nog gehandicapt. Zijn kaak staat zo ver naar voren dat zijn mond niet goed dicht kan. Karel kan moeilijk praten en eten. Hij heeft vaak last van zijn buik. En door de ziekte jicht doen zijn botten pijn.
Slim trouwen

In de tijd van Karel de Vijfde trouwen rijke mensen niet uit liefde, maar om het gebied dat ze bezitten groter te maken. Karels vader Filips de Schone trouwt met een Spaanse prinses, die weer een kleindochter is van de Duitse keizer. Zo komen Spanje en het Duitse rijk in de familie.

Slim, verliefd of allebei?

Al deze gebieden erft Karel als zijn ouders sterven. Zelf trouwt Karel de Vijfde met zijn nicht, Isabella van Portugal, want hij wil goede maatjes worden met het Spaanse buurland Portugal. Maar gelukkig vinden Karel en Isabella elkaar ook aardig en hebben ze het fijn samen. Als Isabella in 1539 sterft is Karel zo verdrietig dat hij de rest van zijn leven zwarte kleren draagt.
Nederland wordt één

Als Karel de Vijfde de Nederlanden erft, is het een lappendeken van verschillende gewesten, elk met eigen wetten en regels. Karel wil van die gewesten een eenheid maken. Hij verovert de gebieden die nu Friesland, Utrecht, Drenthe, Overijssel en Gelderland heten. De Nederlanden bestaan nu uit zeventien aan elkaar grenzende provincies. Het gebied is ongeveer zo groot als Nederland, België en Luxemburg samen.

Groei en bloei

Karel de Vijfde zorgt ervoor dat dit gebied alleen nog maar als één stuk geërfd kan worden. Bovendien gelden overal voortaan dezelfde regels. Dat maakt het regeren voor hem veel makkelijker. De groei van de Nederlanden en de vele handelscontacten van Karel de Vijfde in zijn wereldrijk zorgen voor rijkdom. Met het geld dat door handel en hoge belastingen verdiend wordt, kan Karel zijn oorlogen betalen en nog machtiger worden.
Strijd om de macht

De edelen die de rijke Nederlandse steden en gewesten besturen zijn niet blij met Karel de Vijfde. Die vraagt hun steeds hogere belastingen om zijn veldtochten te kunnen betalen. Via zijn ambtenaren probeert Karel steeds meer macht te krijgen. Maar de bestuurders in de Nederlanden willen hun macht niet kwijt. En dan wil Karel ook nog met geweld het katholieke geloof opdringen. De onrust in de Nederlanden groeit…
Een rijk waar de zon nooit ondergaat

In 1492, acht jaar voordat Karel de Vijfde wordt geboren, bereikt Columbus Amerika. Hij maakt deze ontdekkingsreis in opdracht van Karels oma, de koningin van Spanje. Daarna verovert Spanje grote gebieden in Midden- en Zuid-Amerika, waar Karel de Vijfde nieuwe koninkrijken laat stichten. Zo krijgt hij een wereldrijk in handen waar altijd wel ergens de zon schijnt.
Altijd maar op reis

Als Karel de Vijfde 19 jaar is wordt hij tot keizer van Duitsland gekroond. Hij verdeelt zijn leven tussen Spanje, de Nederlanden en de rest van Europa. Hij kan niet overal tegelijk zijn. Daarom besturen stadhouders de gewesten – ze zijn er de vervangers van de landsheer.

Vriendjespolitiek
Het hof van Karel de Vijfde in de Nederlanden is in Brussel. Daar benoemt hij hoge edelen in de Raad van State, die hem advies moet geven. Slim – zo is de kans klein dat deze mannen zich tegen hem keren!
Dood aan de ongelovigen!

Veel mensen hebben genoeg van de rijke, arrogante kerk en de paus die niet wil luisteren naar kritiek. Ze noemen zich protestanten – dat komt van het woord protest –, en hun grote voorbeeld is Maarten Luther die vanwege zijn kritiek uit de kerk gezet is. Karel is fel tegen deze kritiek. Voor hem zijn de mensen die niet katholiek zijn ‘ongelovigen’ of ketters.

Op de brandstapel

Onder het bewind van Karel de Vijfde lopen de protestanten in de Nederlanden groot gevaar. De koning laat ze vervolgen en hun boeken en pamfletten verbranden. In 1522 stelt hij de Spaanse inquisitie in: een rechtbank van de katholieke kerk die ketters moet opsporen en bestraffen. Honderden mensen worden onthoofd, verdronken of levend verbrand.
Karels treurige einde

Als Karel de Vijfde 55 is wil hij niet langer regeren. Hij is ziek en uitgeput van het vele reizen. Zijn broer Ferdinand heeft stiekem vrede gesloten met protestantse vorsten. Karel voelt dat als een zware nederlaag. Leunend op de jonge Willem van Oranje, die zijn loopbaan begint aan het Brusselse hof, doet Karel de Vijfde afstand van de troon.

Weer jacht op protestanten

Karels broer Ferdinand krijgt het Duitse deel van zijn rijk, zijn zoon Filips II Spanje en de Nederlanden. Karel reist terug naar het land van zijn jeugd, Spanje. Daar gaat hij in een klooster wonen om zich helemaal aan God te wijden en zich voor te bereiden op zijn dood. Drie jaar later, in 1558, sterft Karel de Vijfde.

In de Nederlanden gaat Filips II door met de terreur tegen protestanten. Dit geeft zoveel spanningen dat in 1568 de Tachtigjarige Oorlog uitbreekt tussen de Nederlanden en het Spaanse rijk.