Meester Neuteboom

De taal van Westerwolde en van J.H. Neuteboom.

Jan Hendrik Neuteboom schreef zijn verhalen en gedichten in het Westerwolds. Ze spelen zich voornamelijk af rond Sellingen. Neuteboom heeft zijn ‘materiaal’ opgedaan in de periode 1884-1896 toen hij onderwijzer was in Sellingen. Hij wordt gezien als een van de grootste Groninger schrijvers.

Dialecten
“Toalhistorisch is t Westerwolds ain van de interessantse dialekten van Oostnederland”, dit is een uitspraak van Fokko Veldman. Veldman is een Groninger taalkundige en promoveerde op “De taal van Westerwolde”. (1992)
Het Gronings dialect is niet overal hetzelfde, we onderscheiden: het Westerkwartiers, het Stad-Gronings, het Oldambsters, het Veenkoloniaals en het Westerwolds.
Door de eeuwenlange geïsoleerde ligging van Westerwolde is het Westerwolds lang redelijk hetzelfde gebleven. Door de kanalisatie, de veenafgraving en de aanleg van wegen werd het gebied ontsloten en nam de invloed van het Oldambts en Veenkoloniaals toe. Er zijn nu nog maar weinig mensen die het Westerwolds spreken of schrijven.

Het Westerwolds
Al in 1928 merkten schoolmeesters op dat het Westerwolds op het Platduits leek. Als voorbeeld noemden ze:
   - besse en beppe (grootvader en grootmoeder)
   - grouve (begrafenis)
   - nich (niet) en wol (wel)
   - man (maar)
   - ze keunt (ze kunnen) en wi bint (wij zijn)

Meester Neuteboom
Jan Hendrik Neuteboom werd op 12 juli 1865 geboren in Vlagtwedde. Hij ging in Deventer naar de Kweekschool. Toen hij negentien jaar was, werd hij onderwijzer in Sellingen, waar hij 12 jaar bleef.
De rest van zijn leven woonde hij in Den Haag.
Bij Neuteboom thuis werd geen dialect gesproken, zijn moeder kwam wel uit Bellingwolde, maar zijn vader uit Deventer. Jan Hendrik zal het Westerwolds dialect geleerd hebben in de tijd dat hij in Sellingen woonde.
In 1929 is hij in Den Haag overleden.

Zijn verhalen en gedichten
Pas vanaf 1919, dus 23 jaar na zijn vertrek uit Sellingen, begon hij met het schrijven van verhalen en gedichten in het Westerwolds. Veel van zijn werk is gepubliceerd in het “Maandblad Groningen” (tijdschrift voor de volkstaal, geschiedenis, volksleven en cultuur van de provincie Groningen).
Aan zijn werk is te merken, dat Neuteboom de streek rondom Sellingen, de mensen die er woonden, hun persoonlijkheden, hun gevoelens , hun gewoontes, hun normen en waarden heel goed kende.
In zijn verhalen en gedichten gebruikte hij namen van personen die daadwerkelijk bestaan hebben in dit dorp. Ook gebruikte hij bestaande veldnamen en andere aardrijkskundige aanwijzingen.
Dit alles is ook heel interessant om te lezen voor mensen met belangstelling voor de geschiedenis van Westerwolde.
Kenners zeggen, dat de verhalen van Neuteboom een heel hoog niveau hebben en vergeleken mogen worden met het beste Nederlandse proza. Dit geldt ook voor de slechts 7 gedichten die hij naliet. Zijn verhalen zijn altijd goed opgebouwd en scheppen een sfeer die maken dat ze heel goed verfilmd zouden kunnen worden. Een thema dat vaak terugkeert is het lot van de verdrukte mens tegen de achtergrond van het harde alledaagse leven op het platteland.
Enkele bekende verhalen zijn: “Zien leste dreum” (dit is een verzamelwerk) en “Trudoa”.

In 1922 schreef hij het gedicht “De beuzebelder” (een beuzebelder is een boeman, een spokende geest die mensen plaagt en in de slaap betovert).

De beuzebelder		De Boeman
Rikao doe schôlst slaopen gaon.		Rika, je moet nu gaan slapen.
De Beuzebelder kump!		De Boeman komt er aan!
Hij waort deur ’t veen,		Hij sluipt door 't veen,
Hij dweelt deur ’t loug!		Hij dwaalt door ‘t dorp,
Doe heurst hum nich,		Je hoort hem niet,
Doe zugst hum nich,		Je ziet hem niet,
Hij strik die over ’t heufd.		Hij strijkt je over 't hoofd.
Dij doe dan magst,		Degene die jij leuk vindt,
Dij wôl die nich!		Die wil jou niet!
En dij doe wôlst,		En die jij wilt,
Dij mag die nich!		Vindt jou niet leuk!
Dat hef de Beuzebelder daon!		Dat heeft de Boeman gedaan!
Dij streek die over ’t heufd!		Die streek jou over 't hoofd!
Rikao, doe schôlst slaopen gaon.		Rika, je moet nu gaan slapen.

Tijdbalk

Jaar	Gebeurtenis
1865	geboorte van Jan Hendrik Neuteboom in Vlagtwedde
1884	Neuteboom werd onderwijzer in Sellingen
1896	Hij vertrok uit Sellingen naar Den Haag
1899	Jan Hendrik trouwde met Wilmina Fekken uit Sellingen
1919	verhalen en gedichten in het "Maandblad Groningen"
1919	het verhaal “Zien leste dreum”
1922	gedicht “De beuzebelder”
1924	het verhaal “Trudoa”
1929	Jan Hendrik Neuteboom overleed in De Haag

Zelf lezen:

Een fiets- of wandeltocht in de Westerwoldse sporen van meester-schrijver J.H. Neuteboom
De teksten zijn in het Westerwolds met een Nederlandse vertaling.
Er is ook een mogelijkheid om ze te beluisteren.
De Westerwoldse Taal
Twee eeuwen "Gronings in golden toal", Hanny Diemer en Jakob Loer.
Luister hier naar het dialect van Sellingen. Met name opname 3 is erg duidelijk

ER OP UIT:

Een fiets- of wandeltocht door en rond Sellingen, in de sporen van meester-schrijver J .H. Neuteboom.

Tekstbronnen:

G. Luth: De verzamelde werken van J. H. Neuteboom, verhalen, schetsen en gedichten in het Westerwolds.