Geen enkele beroepsgroep ontsnapte aan de gevolgen van de economische crisis. De gemeentelijke dienst die het zwaarst werd getroffen door de werkloosheid, was het vervoerbedrijf. De mensen lieten de elektrische tram staan en gingen te voet of met de fiets.
Geen werk in Arnhem
In 1931 realiseerde burgemeester S.J.R. de Monchy zich in zijn nieuwjaarsrede dat ‘Arnhem toch niet ontkomt aan de depressie, welke op dit oogenblik over onze gansche planeet voelbaar is.’ Door de wereldwijde gevolgen van de beurskrach in 1929 in Wall Street steeg de werkloosheid in de stad met meer dan 13%. Toch werd Arnhem niet zo zwaar getroffen als andere steden. Het kleine aantal fabrieken in de stad was daarvan de oorzaak.
De AKU moest een flinke stap terug doen, maar bedrijven als de scheepswerf ASM en de metaalbedrijven Billiton en Rijnstaal krabbelden al snel weer overeind. De crisis raakte wel iedereen, de werklozen in het bijzonder. Maar ook het kleinbedrijf en de winkels merkten de terugloop in de bestedingen elke dag. Door de werkloosheid in de landbouw probeerden veel bewoners van de Veluwe, de Betuwe en de Achterhoek werk in Arnhem te vinden. Voor het eerst sinds 1880 kende de stad weer een groot vestigingsoverschot. Tot 1937 zou deze zoektocht naar werk van mensen van het platteland in Arnhem tevergeefs blijken te zijn.
Werkverschaffing
Het gebouw van de Arbeidsbeurs aan het Velperplein maakte overuren bij de inschrijving en ondersteuning van de werklozen. Grootschalige werkverschaffingsprojecten kende de stad niet. Het stadsbestuur schrok terug voor de hoge kosten. Het gebrek aan financiële middelen leidde zelfs tot het voorstel om af te zien van de bouw van de vaste Rijnbrug (1935). Het Rijk wenste hieraan echter niet mee te werken. Het grootste werkverschaffingsproject was de vernieuwing van sportpark Cranevelt. Het aangelegde hoofdsportgebouw met 32 kleedkamers en de houten staantribune bestaan nog steeds. Verder werden de werkzoekenden te werk gesteld bij de aanleg van fietspaden en de reparatie van een molen in het Nederlands Openluchtmuseum.
Werkloze jongeren bouwen voor ouderen
De Algemene Woningbouwvereniging Arnhem liet aan de Broekstraat hoek Heemskerckstraat een zestal bejaardenwoningen als werkverschaffingsproject bouwen. Bij de officiële ingebruikstelling in december 1935 werd speciaal aandacht geschonken aan de bouwers: jeugdige werklozen die het werk ter hand hadden genomen om hun zoals burgemeester Monchy het verwoordde ‘een periode van nuttigen arbeid te geven ter afwisseling van den gedwongen lediggang’.
In 1938 trok de werkgelegenheid weer structureel aan. De devaluatie van de gulden in 1936 had het herstel ingezet. Verder had de stijgende vraag uit Duitsland naar producten, achteraf gezien met een wrange bijsmaak, een gunstig effect op de Arnhemse werkgelegenheid.
Rechten
Jan de Vries, CC-BY-NC
