Het cultuurstelsel
Het boek gaat vooral over de misstanden van het cultuurstelsel, een manier van belasting heffen waardoor de bevolking van de kolonie gedwongen wordt om een stuk grond beschikbaar te stellen voor producten als koffie, suiker, thee en tabak. Nederland verhandelt deze producten, de landarbeiders die de producten hebben verbouwd krijgen niets.
Het cultuurstelsel dat in het boek bekritiseerd werd, maakte deel uit van een groter economisch systeem. De producten uit dat stelsel kwamen uiteindelijk ook in Brabant terecht, waar ze gekocht worden door de bevolking of verder bewerkt of verhandeld worden. Zoals in de tabaksindustrie, die in die tijd heel belangrijk was voor Brabant.
Havelaar en Duclari
Er is nog een andere link met Brabant. Een personage uit het boek is gebaseerd op iemand die in Brabant heeft gewoond en er uiteindelijk is gestorven. Het gaat om Petrus Albertus Alexander Collard, een officier uit het leger. Hij werd geboren in Limburg, vertrok naar Indië als militair en vestigde zich uiteindelijk in Teteringen bij Breda. In het boek heeft het personage dat op hem gebaseerd is de naam Duclari. Het is een commandant van een klein garnizoen die korte tijd met Max Havelaar doorbrengt en een gesprek tijdens een middagmaal heeft. Duclari is geen fan van Havelaar.
Douwes Dekker en Collard
Met Collard heeft Eduard Douwes Dekker, de echte naam van Multatuli, beter contact. Na het verschijnen van het boek spreken de twee elkaar in 1863 in Den Haag. Later gaan ze nog samen op ziekenbezoek bij een andere oude bekende.
In de storm van kritiek die Eduard Douwes Dekker over zich heen krijgt, houdt Collard zich stil. In een brief uit 1882 krijgt Douwes Dekker van een kennis de vraag of het de moeite waard is Collard te vragen namens hem te getuigen. Er is dan weer een nieuwe golf van kritiek. Douwes Dekker reageert dat Collard verschillende misstanden heeft gezien. Wanneer Douwes Dekker een brief ontvangt met kritiek vanuit het kabinet, is Collard bij hem. Collard zou hebben uitgeroepen: “[...],ik heb hier schelmen en dieven met eere vandaan zien gaan, en men schryft U zoo'n brief!” Na wikken en wegen besluit de schrijver Collard niet op te roepen, want: “Hoofdzaak blyft: dat de zaak door 't zoeken van nieuwe bewysgronden weer pleiterig wordt. Dáár ben ik misselyk van.”
Later vestigt Collard zich in Teteringen met zijn gezin. Daar overlijdt hij uiteindelijk.
