De geschiedenis van de Friese taal is best spesjaal. Bijzonder dus. In de vroege middeleeuwen ontstaat het Fries. Het lijkt op andere talen die toen gesproken en geschreven werden, zoals het Engels en het Germaans (oud-Duits). Natuurlijk in Friesland, maar ook wat nu Groningen en een stukje van Duitsland is, is de taal volop gebruikt. Aan het einde van de middeleeuwen wordt het Nederlands steeds belangrijker. Maar het Fries is nooit verdwenen. Binnen de provincie zelf zijn tal van verschillende dialecten, zoals Liwwadders in Leeuwarden.
Verboden in het Fries te spreken
Het Fries geeft de provincie een eigen stem. Maar daar wordt in de jaren vijftig door sommigen anders over gedacht. Dat blijkt toen in 1951 een man voor de rechter moest komen in Heerenveen. Hij had een verkeersovertreding begaan. De strafeis – een boete van 7 gulden – was niet het spannendst. De rechter had namelijk geëist dat de man Nederlands sprak. Dat maakte de verdachte woedend: hij woonde in Friesland, dus wilde gewoon Fries spreken.
Waterspuiten en knuppels
Het nieuws verschijnt in alle kranten. Journalist Fedde Schurer schrijft dat hij het belachelijk vindt dat de rechter het Fries verbiedt. Hij noemt de rechter ‘kinderachtig’. Het stuk is zo fel, dat de journalist en een collega zélf voor de rechter moeten komen. Dat gebeurt op vrijdag 16 november 1951 in Leeuwarden. Op het Zaailand, het plein voor de rechtbank, hebben veel Friezen zich verzameld. Zij zijn boos dat ze niet binnen in de rechtbank mee kunnen kijken. Het leidt tot rellen, waarbij de politie waterspuiten gebruikt en met knuppels op de demonstranten slaat. Er raken verschillende mensen gewond. Binnen krijgen de journalisten een boete en een voorwaardelijke celstraf opgelegd.
Officiële taal
In heel Nederland wordt de dagen erna over de rellen gepraat. Sommige mensen vrezen dat Friesland zich misschien wel zou willen afscheiden van Nederland. Dat gebeurt niet. Maar wel zorgt Kneppelfreed voor nieuwe wetten. Vijf jaar later, in 1956, wordt het Fries tot officiële taal in Nederland bestempeld. Sindsdien mag je het ook in de rechtbank spreken. Friese gemeenten gebruiken de taal steeds vaker in brieven. En leerlingen die in Friesland naar school gaan, krijgen naast Nederlands en Engels ook het vak Fries.
De Canon van Leeuwarden is een initiatief van het Historisch Centrum Leeuwarden
