Een wereldreis
Net als veel rijke jongeren in zijn tijd maakte Van Hogendorp op 21-jarige leeftijd op een wereldreis. Hij koos een toen nog ongewone bestemming: de Verenigde Staten. Daar raakte hij onder de indruk van het democratisch bestuur, waarin ook burgers een stem hadden. Dankzij de principes van individuele vrijheid en gelijkheid konden meer mensen er een beter leven opbouwen. Maar die vrijheden golden lang niet voor iedereen: de economie van de VS steunde grotendeels op slavernij. Van Hogendorp verafschuwde dit systeem en bepleitte afschaffing van de slavernij.
De grondwet
De Rotterdammer Van Hogendorp adviseerde als pensionaris het stadsbestuur van 1788 tot de inval van de Fransen in 1795. Daarna was hij koopman en in 1813 koos hij voor de landelijke politiek. Hij was tegelijkertijd voorstander van het koningschap én van een meer democratische regering. Die moest de macht van de ‘oude’ regenten indammen en ook die van de koning. Daarvoor was een grondwet nodig. Dan wist iedereen waar hij of zij aan toe was. In de grondwet die onder zijn leiding werd gemaakt, regelde Van Hogendorp onder meer de vrijheid van drukpers en de vrijheid van godsdienst.
Maatschappelijke rechten
Vanwege zijn verdediging van de vrije handel werd Van Hogendorp het boegbeeld van de Nederlandse koopman. Om zijn ideeën over vrijheid en gelijkheid geldt Van Hogendorp als voorman van het liberalisme in Nederland. Zijn meest vernieuwende ideeën lagen op het gebied van het staatsrecht. De overheid moest volgens Van Hogendorp zorgen voor maatschappelijke rechten zoals de vrijheid van meningsuiting en het welzijn van burgers. Zelf bood hij armen en daklozen gratis maaltijden aan uit de gaarkeuken achter zijn huis.
Op een zijspoor
Voor Van Hogendorp waren openbare discussies een voorwaarde voor democratie. Want machthebbers hebben tegenspraak nodig, zei hij. In zijn functies bij de Staten-Generaal, de Raad van State en de Tweede Kamer streefde hij dan ook steeds naar open debatten en politieke invloed van burgers. Koning Willem I vond dat Van Hogendorp te veel aan zijn macht knabbelde en zette hem op een zijspoor. Weinig collega’s kwamen voor hem op, want ondanks zijn gezag stond hij ook bekend als een arrogant rijkeluiszoontje dat uit was op macht. Toen in 1848, lang na zijn dood, de nieuwe grondwet in werking trad, trok Thorbecke alle eer naar zich toe. Van Hogendorp verdween in zijn schaduw.
Vereeuwigd in brons
In 1867 eerden Rotterdamse kooplieden Van Hogendorp met een manshoog, bronzen beeld van de Belgische beeldhouwer Jozef Geefs. Het beeld staat inmiddels, na restauratie, voor de trappen bij het Beurs WTC-gebouw.
