Corruptie
Ook in het onderkwartier Langewold maken landjonkers in de 18e eeuw de dienst uit. Wel zijn er meerdere borgheren die met elkaar concurreren om macht en aanzien. Om eervolle en goedbetaalde functies te krijgen hebben zij nog steeds de steun nodig van eigenerfde boeren. Stemvervalsing en andere vormen van corruptie komen daarbij veel voor. In 1712 erft Rudolf de Mepsche de borg Bijma bij Faan en de Bloemersmaheerd bij Niekerk. In 1728 lukt het hem om genoeg stemmen te krijgen om grietman te worden van Oosterdeel Langewold. Dat gaat ten koste van zijn even machtige buurman, jonker Clant van Hanckema in Zuidhorn.
Sodomie
In 1730 is er in het verre Utrecht een golf van arrestaties. Een geheim netwerk van mannen zou achter de Domkerk seks met elkaar hebben. Veertig mannen worden aangeklaagd voor sodomie, achttien ervan krijgen de doodstraf en worden in het openbaar gewurgd. Maar daarmee is de kous niet af. In heel het land preken en schrijven predikanten over het gevaar van sodomie en van sodomieten. Homoseksualiteit is een doodzonde; de netwerken van mannen die op mannen vallen zouden de wraak van God oproepen. Mensen vertrouwen op de Bijbel en op hun predikanten en bovendien zijn het zware tijden: op het platteland heerst er runderpest en de dijken blijken verzwakt door de paalworm. In heel De Republiek volgt een korte maar hevige heksenjacht op homoseksuelen.
Vervolging
Een van de predikanten die oproept om hard op te treden tegen de helsche boosheit van de sodomie is dominee Henricus Carolinus van Byler (1692 – 1756). Hij is een studievriend van Rudolf de Mepsche en op dat moment predikant van Niekerk, Oldekerk en Faan. Het is niet duidelijk of De Mepsche onder zijn religieuze invloed staat, of dat hij wil afrekenen met zijn politieke tegenstanders, of allebei. In 1731 laat hij zo'n dertig jongens en mannen uit zijn grietenij oppakken op verdenking van homoseksuele praktijken. Twee daarvan sterven door marteling bij hun verhoor, twee minderjarige jongens gaan levenslang naar een tuchthuis. Op 24 september trekt een stoet van 21 mannen en jongens met bewakers, beulen en de dominee van Faan naar Zuidhorn. Sommige veroordeelden roepen dat ze onschuldig zijn, maar het helpt ze niet. Inwoners van Noordhorn hebben geprotesteerd tegen de gang van zaken, maar vandaag roeren ze zich niet. Op de Giesellap, een stukje grond op de Westergast, worden de mannen door drie beulen in het openbaar gewurgd en daarna geblakerd. Nog een eeuw later zien inwoners van Zuidhorn op de executieplaats spookachtige verschijnselen. Ook over de dood van De Mepsche doen griezelige verhalen de ronde: bij een boerderij in Westerwolde zou hij levend zijn opgegeten door luizen…
Nasleep
De Mepsche wordt gehaat – ook in Groningen zijn er protesten tegen zijn optreden – maar blijft wel deel van de bovenlaag die het land bestuurt. Invloedrijke families trouwen met elkaar en spelen elkaar belangrijke baantjes toe. Daardoor wordt die bovenlaag steeds kleiner én machtiger. In 1748 komen boeren in de Ommelanden in opstand: ze willen dat de rechtspraak hervormd wordt en dat de macht van jonkers zoals De Mepsche wordt ingeperkt. Onder deze druk 1749 wordt Willem IV van Oranje-Nassau ook in Stad en Lande erfelijk stadhouder en kondigt hervormingen aan. Boeren en burgers krijgen meer bescherming tegen willekeur, maar de macht van de landjonkers wordt daarmee niet gebroken. Wel verdwijnt in 1749 de verdeling in onderkwartieren en ontstaat het Westerkwartier als één rechtsgebied waarin dezelfde regels gelden.
In 2018 wordt bij de plek in Faan waar ooit de borg Bijma en de bijbehorende kerk stonden een informatiebord geplaatst dat herinnert aan het sodomieproces en aan de slachtoffers. Misschien wel net zo betekenisvol is dat er in Niekerk, amper twee kilometer van Faan, sinds 1996 een gay-camping is: De Heerenborgh. Sinds de viering van hun 25-jarig bestaan, in 2021, is er in Niekerk pal naast de kerk een regenboog-zebrapad. Tijdens de jaarlijkse feestweek in Niekerk is de maandag een ‘roze maandag’.
Thematische lijnen
- Wat geeft betekenis? - zingeving en levensbeschouwing
- Wie telt er mee? - sociale (on)gelijkheid
- Wie bestuurt er? - politiek en samenleving
Verwijzingen
- Canon van Nederland: Statenbijbel
- Canon van Utrecht (stad): Sodomietenvervolging
