Naar school op zondag
Gedurende de jaren richting de kinderwet, werden verschillende onderzoeken ingesteld. Deze onderzoeken zijn nu mooie bronnen om de arbeidsomstandigheden van die tijd te achterhalen. In 1841, bijvoorbeeld, was de gouverneur bezig met een inventarisatie. De stad Tilburg schreef dat er inderdaad kinderen werkzaam waren, maar dat zij allemaal ouder waren dan 12 en zelfs op zondag naar school mochten. In 1860 werkten er 2985 arbeiders in de Brabantse textielindustrie. 240 daarvan waren jonger dan 14 jaar. Ze maakten lange werkdagen van ongeveer 10 uur. Of de bovenstaande cijfers echt kloppen, is niet zeker te zeggen. Vaak werden fabrieksbazen gevraagd cijfers aan te leveren, en die hadden er belang bij om te liegen.
Verstoppen voor inspecteurs
De ouders wilden misschien liever een ander leven voor hun kinderen. Ze konden echter de extra inkomsten niet missen. Vaak moesten ze schulden maken om überhaupt rond te komen. De wetgeving bracht verandering, maar langzaam. Zelfs na de leerplichtwet van 1901. In Gemert, bijvoorbeeld, waren er 25 fabrieken en werkplaatsen die gecontroleerd moesten op arbeidsomstandigheden. In 1908 werd er maar 13 keer gecontroleerd. Zo’n controle was gemakkelijk te omzeilen.
Toon Grassens werkte in 1908 op 11-jarige leeftijd in een Gemertse fabriek. Dat mocht dus eigenlijk niet. Tijdens een inspectie moest hij in de keuken wachten totdat de inspecteurs weer weg waren. Het werk was gevaarlijk, en Toon verwondde op een dag zijn hand. Hij mocht echter niet naar de dokter, want dan zou aan het licht komen dat hij illegaal werkte.
In de loop van de eeuw werd kinderarbeid steeds verder teruggedrongen, ook in Brabant. Het Kinderwetje van Van Houten heeft daar een belangrijke bijdrage aan geleverd, maar het duurde lang voordat kinderarbeid verdween uit de fabrieken.
